Fado, czyli Przeznaczenie - portugalska muzyka

Fado jest najważniejszym w Portugalii tradycyjnym stylem muzycznym. Dosłownie „fado” oznacza „przeznaczenie”, czyli „fatum” i odznacza się smutnym, melancholijnym nastrojem melodii i tekstów.

Historia

Historia fado wywołuje spory badaczy. Zgodnie z najbardziej rozpowszechnioną wersją, fado pojawiło się w Lizbonie w połowie XIX wieku w dzielnicy Alfama. Ta najstarsza dzielnica Lizbony była zamieszkała głównie przez potomków mieszanych małżeństw Portugalczyków z przybyszami z Afryki (głównie z Angoli i Mozambiku) oraz z Brazylii po okresie kolonialnej ekspansji Portugalii. Silny wpływ na tworzenie się fado wywarły tańce: fofa (powszechny w Portugalii i Brazylii), brazylijski lundu, powstały w Afryce, oraz fandango. Drugie źródło kierunku fado, to portugalska poezja i literatura. Początkowo nazwą fado określano brazylijski taniec z akompaniamentem pięciostrunowej gitary. Współczesne fado wykorzystuje wpływy wspomnianych wcześniej kierunków, a portugalska gitara wyparła pięciostrunną.

W rozwoju fado można wyróżnić cztery okresy:

• 1830-1868 – „spontaniczny”: fado rozwija się w niższych warstwach społecznych, pojawia się pierwsza znana piosenkarka fado Maria Cevera;
• 1869-1890 – „arystokratyczny”: kierunek muzyczny staje się popularny w wyższych sferach;
• 1890-1920 – zróżnicowanie i rozpowszechnienie;
• od 1930 – fado przekształcił się z muzyki ludowej w kierunek profesjonalny.

Rozwój fado w XX wieku odbywał się w okresie faszystowskiej dyktatury Salazara, zwanej Nowym Państwem (Estado Novo). Cenzura zatwierdzała teksty piosenek, a wykonawcy zwracali się o zgodę na występy.

Po upadku reżimu Salazara fado przeżywało kryzys, jednak popularność tej muzyki odrodziła się. Obecnie istnieje fado w dwóch wersjach. Pierwsza, to fado vadio, która jest spontanicznie śpiewana w portugalskich miastach, a zwłaszcza w starych dzielnicach Lizbony. Druga odmiana, to fado profesjonalne, wykonywane przez zawodowych śpiewaków według ustalonego programu.

Raczej dalekim krewnym fado w Lizbonie i Porto jest fado de Coimbra. Są to śpiewane w starym uniwersyteckim mieście Coimbra ballady, traktujące zwykle o mieście, studenckim życiu i miłości.

Wykonanie

Fado wykonują soliści, mężczyzna albo kobieta, z akompaniamentem portugalskiej albo klasycznej gitary (czasem dwóch gitar). Audytorium również bierze aktywny udział w wykonaniu, wyrażając swoje emocje. Tematem każdego fado jest zwykle miłość, czasem nieodwzajemniona, ale istnieją też fados z innymi tematami.

Wykonanie fado na żywo odbywa się w domach fado (casa do fado), niektórych restauracjach, teatrach rewiowych, kawiarniach. Wykonawca (albo wykonawczyni) fado nazywa się po portugalsku „fadista”.

27 listopada 2011 roku fado, jako styl popularnych pieśni został wpisany na listę niematerialnego dziedzictwa UNESCO.