Nuristańczycy są grupą etniczną, która zasiedla przede wszystkim górską, trudno dostępną prowincję Nuristan w północno-wschodnim Afganistanie. Niewielka ich część żyje po drugiej stronie pakistańskiej granicy. W Pakistanie istnieje też naród Kalaszów, pochodzący od Nuristańczyków, ale mówiący odrębnym językiem.
Skąd wzięli się niebieskoocy mieszkańcy Nuristanu?
Szczególna pozycja języków nuristańskich w aryjskiej gałęzi rodziny indoeuropejskiej świadczy o wczesnej izolacji przodków Nuristańczyków od reszty Indoeuropejczyków. Przypuszcza się, że przodkowie Nuristańczyków byli pierwszymi Indoeuropejczykami, którzy osiedlili się na południe od Hindukuszu i później byli coraz bardziej spychani w góry przez narody mówiące językami indoirańskimi.
Prawdopodobnie wcześniejsza nazwa narodu „Kafir” jest związana z historycznym obszarem Kapiśa, którego nazwa pozostała w nazwie współczesnej afgańskiej prowincji Kapisa. Przekształcony w „Kapir” ten etnotoponim był później pod wpływem ludowej etymologii Muzułmanów zamieniony w „Kafir”, co znaczy „niewierny”.
Nuristańczycy przez tysiąclecia praktykowali unikatową religię, która łączyła wierzenia wedyjskie z lokalnym szamanizmem. Niektórzy nazywają to „starożytnym hinduizmem”. Geograficzna izolacja Nuristańczyków pozwalała im przez długi czas zachowywać odrębność. Praktycznie nigdy nie zawierali małżeństw z przedstawicielami innych grup etnicznych aż do naszych czasów. Jak łatwo zauważyć na zdjęciach, Nuristańczycy są całkowicie niepodobni do innych narodów Azji Południowej i Centralnej. Wyglądają tak, jak starożytni Indoeuropejczycy, a ich języki tworzą oddzielną grupę.
Kiedy islam rozprzestrzenił się na cały region, Nuristan pozostał ostatnim niemuzułmańskim bastionem współczesnego Afganistanu. Nazywano go wtedy Kafiristanem, czyli „Ziemią Niewiernych”. Pod koniec XIX wieku emirowi Abdur-Rachmanowi udało się ostatecznie podbić pogańskich górali. Zburzono stare świątynie, a posągi, którym oddawano cześć, sprzedano i wywieziono do muzeów na całym świecie. Islamizacja Kafristanu zakończyła się przemianowaniem go na „Nuristan” – „Ziemię Światła”.
W odciętych od świata górach i dolinach Nuristanu do tej pory istnieją liczne przedislamskie tradycje narodu, odmienne bywa praktykowanie islamu. Według starej religii Nuristańczyków świat dzieli się na czysty i nieczysty, a bóstwa mają wpływ na codzienne życie. Ważne dla religii były tańce, uczty i szamańskie rytuały. Dzisiaj pozostały tylko echa tamtej kultury. Szamanów nie ma już w Nuristanie, ale wiele osób nadal wierzy w duchy, które powinny być czczone na równi z Allahem. Kontynuowane są ofiary ze zwierząt dla tych duchów. Wielu Nuristańczyków włącza do modlitw tradycyjne pieśni i tańce. Wesela również świętuje się po staremu, jak przed islamem.
W prowincji Nuristan ogólna liczba ludności wynosi ok. 150 000, w tym 89% Nuristańczyków, 10% Pasztunów i ok. 1% sezonowych Gudżarów i etnicznych Tadżyków. Do głównych plemion nuristańskich w prowincji należą:
Kata albo katta – 38%
Vaigali albo Kalasze – 30%
Ashkun albo Vamai – 12%
Satra – 5%
Vasi albo Parsun – 4%
Języki dari i pasztuński są w prowincji używane jako drugi i trzeci język
Nuristan w czasach pogańskich
Na południe od Nuristańczyków żyły narody mówiące językami dardyjskimi, wcześniej również pogańskie. Część ludności podgórza była podbita przez Nuristańczyków przed tysiącem lat i od nich pochodziła klasa rzemieślników. Stopniowo pas narodów dardyjskich islamizował się, chociaż jeszcze do końca XIX wieku całe wioski utrzymywały swoje tradycyjne wierzenia. Na południe i zachód osiedleni byli Tadżykowie i Pasztunowie. Pasztuni urządzali najazdy na tereny pogańskie, wypychając „niewiernych” wyżej w góry.
W tej sytuacji poganie z południa Nuristanu zmuszeni byli nieustannie wykazywać swoją zdolność bojową, walcząc z sąsiadami-muzułmanami. I tak na przykład, chłopiec nie miał prawa nosić spodni, dopóki nie zabił pierwszego wroga i nie przyniósł jego turbanu na dowód sukcesu. Był też pozbawiony prawa do zawarcia małżeństwa i innych praw dorosłego mężczyzny. To była kwestia przetrwania narodu.
Na całym obszarze Kafirstanu (pogańskiego Nuristanu) istniała instytucja rady starszych, do której wchodzili ludzie według wieku i stanu majątkowego. U północnych Kafirów funkcjonowali również wodzowie. Na znak pamięci o tych wodzach i innych ważnych przedstawicielach społeczności, rok po ich śmierci na cmentarzach ustawiano drewniane figury. Nie były to posągi bogów do oddawania czci, ale właśnie pomniki, figury konkretnych osób, podobne do swoich wzorców. Stawiano też figury kobiet na znak pamięci o żonach wodzów albo zasłużonych przedstawicielek swoich plemion.
Pozycja kobiet w społeczności nuristańskiej
Pozycja kobiety zmieniała się i zmienia wraz z islamizacją społeczeństwa. Nuristańczycy przyjmują islam, ale nadal pamiętają o starych tradycjach. Mężczyźni przechodzą na religię większości, aby znaleźć pracę w mieście. Jako muzułmanie są traktowani przychylniej. Kobiety poślubiają muzułmańskich sąsiadów, a muzułmanki nie muszą już wykonywać ciężkiej pracy fizycznej, jak żony Kafirów. Okazuje się, że kobieta-poganka niesie o wiele większy ciężar niż muzułmanka. Ta jest przykuta wyłącznie do domu i ma obowiązek rodzić dzieci i wykonywać prace z tym związane.
Kobiety-muzułmanki w Nuristanie żyją swoim zżyciem po drugiej stronie ścian i płotów, dokładnie odizolowane. Mają oddzielne piętro w domu albo pokoje. Społeczeństwo jest podzielone. W czasach pogańskich Nuristańczycy żyli inaczej. Jeszcze do wojny w latach 80. kobiety spokojnie kontaktowały się z zachodnimi badaczami, którzy zachodzili do wsi. Pozwalały się fotografować, chociaż zawstydzone; były dosyć otwarte, nie nosiły burek, chusty zakładały w zwykły sposób. W dawnych czasach kobiety same wybierały sobie mężów, mogły mieć zwykłe dla nas znajomości, przyjaźnie, związki nieformalne. O ile w początkach XX wieku islamizacja była dosyć powierzchowna, to obecnie pod rządami talibów skończyły się nawet pieśni i tańce kobiet.
Odzież i ozdoby Nuristańczyków
Pogańskich Nuristańczyków wyróżniało noszenie skręcanych z drutu lub metalowej wstęgi otwartych naszyjników (tak zwanych torkwesów). Początkowo wykonywano je ze srebra, a w XX wieku z tańszych stopów metali. W przedislamskich czasach torkwesy nosili wodzowie, wielcy wojownicy, ludzie zasłużeni oraz ich żony i córki. Po narzuceniu islamu wszystkie ozdoby, oprócz pierścieni i czasem kolczyków, stały się wyłącznie atrybutem kobiecym. W górskich rejonach Nuristanu, a także na północy Pakistanu, noszono takie naszyjniki do lat 70.
Dzisiaj torkwesy praktycznie wyszły z użycia, noszą je jeszcze przedstawiciele starszego pokolenia w wysokogórskich osiedlach. Istnieje kilka typów torkwesów, na przykład z dodatkiem zawieszek-monet, chociaż preferowane były obręcze skręcane. Po islamizacji torkwes stał się motywem rzeźby w drewnie. Można nim ozdabiać meble, elementy architektury, nagrobki i nawet naczynia – na przykład wokół gardła dzbana. W ten sposób ta biżuteria ze świata fizycznego weszła do świata symboli.
W czasach pogańskich mężczyźni nosili luźne koszule i spodnie (zarówno wełniane, jak i bawełniane), ale bardziej przylegające, niż u muzułmanów, a także ubrania zszyte z kozich skór. Obecnie nastąpiła unifikacja męskiej odzieży w regionie, chociaż niektóre cechy zachowują nadal etniczną specyfikę. Na przykład Kalasze zatykają często w wałek pakola (nakrycie głowy) pióro albo kwiatek, w odróżnieniu od swoich sąsiadów. Nurystańczycy noszą nierzadko białą wełnianą kurtkę z pstrym ornamentem, która wcześniej była wyłącznym atrybutem centralnej doliny Parun.
W ostatnim czasie został zapoczątkowany proces formowania się nowej nacji Nuristańczyków. Istnieje dążenie do zachowania odrębności etnicznej, szacunku do przeszłości, utrzymania ważności tradycyjnej kultury.
