Beludżowie to grupa etniczna prowadząca koczowniczy tryb życia, należąca do irańskich narodów. Żyją w Beludżystanie, historycznym regionie na północnym wybrzeżu Oceanu Indyjskiego. Pod względem administracyjnym Beludżystan jest podzielony na prowincje wchodzące w skład Afganistanu, Pakistanu i Iranu. Liczebność tego narodu jest szacowana na ok. 11 mln ludzi, z czego ponad pół miliona Beludżów żyje w Afganistanie. Trudno o dokładne liczby, ponieważ w niektórych regionach do przynależności do tego narodu przyznają się wszyscy miejscowi, z wyjątkiem Pasztunów.
Najwięcej Beludżów żyje w Pakistanie (ponad 6 mln) i Iranie (ok. 2 mln). Poza Afganistanem spotyka się ich też w Omanie, ZEA i Turkmenistanie.
Język
Grupa etniczna posługuje się dosyć archaicznym językiem beludżi, należącym do północno-zachodniej grupy języków irańskich, podzielonym na mnóstwo plemiennych dialektów. Można je połączyć w dwie grupy: zachodnią i wschodnią, zgodnie z podziałem plemion. Rozbieżności między dialektami wschodnimi i zachodnimi są znaczne, a wzajemne zrozumienie ich użytkowników jest często bardzo trudne. Sami Beludżowie są w większości przypadków dwu- albo trójjęzyczni i w zależności od kraju pobyty mówią też językiem urdu, sindhi, pendżabi, paszto, farsi, arabskim albo turkmeńskim. Zdecydowana większość Beludżów to muzułmanie wyznania sunnickiego.
Nazwa
Termin „beludżi” ma niełatwą etymologię. Niektórzy uczeni łączą jego pochodzenie z nazwą Meluhha, którą Sumerowie określali ziemie w dolinie Indusu. Słowo mogło przejść transformację na „beluhha” i „baluczi”. Plemiona Baluczi zasiedlały dawny Makran, księstwo na terytorium Beludżystanu. Również określenie Meluhha ma związek z Mleccha, jak Hindusi nazywali wszystkich cudzoziemców. Jest tutaj analogia do „barbarus” – w starożytnej Grecji każdy cudzoziemiec, a w Rymie ten, kto nie był Rzymianinem ani Grekiem. Według innej wersji naród nazywano „Baloch”, co oznacza „rozbójnicy pustyni”, jako że Beludżowie z dawien dawna wędrowali szukając urodzajnych ziem i trudniąc się przy tym rozbojem.
Historia
Istnieje teoria, że przodkami Beludżów byli starożytni Medowie, lud zamieszkujący niegdyś północno-zachodni Iran. Do nich należało starożytne miasto Aleppo, istniejące jeszcze w VI wieku p.n.e. Poszczególne plemiona mogły wyjść stamtąd i osiedlić się na terenie dzisiejszego Pakistanu. Przodkowie Beludżów początkowo zasiedlali północ Iranu, zanim wyparli ich stamtąd arabscy najeźdźcy w VII wieku. Plemiona przeszły przez pustynię i zajęli południowy wschód kraju. Źródła podają, że było kilka fal migracyjnych. Ostatecznie przesiedlanie zakończyło się około XI wieku. Terytorium zamieszkane przez Beludżów zajęli z czasem Turcy Seldżuccy, zmuszając ich do wędrówki dalej na południe.
W XIV-XVI wieku na terytorium Makranu powstawały księstwa Beludżów. Podlegały one Imperium Wielkich Mogołów i Afszarydów. Po ich rozpadzie księstwa zjednoczyły się wokół Chanatu Kalata, najsilniejszego z miejscowych chanatów. Oprócz Arabów i Turków na etnogenezę Beludżów wpłynęła drawidyjska grupa Brahui, żyjących w Beludżystanie. Mniej więcej w tym czasie terytoria indyjskie i przylegające do nich zaczęli zajmować Brytyjczycy. Wielka Brytania spowodowała podział ziemi Beludżów na kilka prowincji, którymi zarządzali kolonialni urzędnicy. Plemiona podejmowały powstania, ale nie mogły równać się z potęgą armii brytyjskiej. W połowie XX wieku Beludżystan został częściowo wchłonięty przez Pakistan, a jego zachodnia część trafiła do Iranu.
Wygląd
Badania etnograficzne wykazują podobieństwo Beludżów do Indoeuropejczyków. Mają pewne cechy nordyckie. Wśród ich przedstawicieli można spotkać osoby o stosunkowo jasnej karnacji i jasnych oczach. Zdecydowana większość Beludżów wyróżnia się jednak ciemną karnacją, brązowymi oczami i kręconymi włosami. Są to skutki asymilacji z Drawidami.
Sposób życia
Beludżowie do dzisiejszych czasów zachowali podział rodowo-plemienny. Część z nich wiedzie koczowniczy tryb życia, inni przeszli na osiadły. Bez względu na wydobycie ropy naftowej i gazu na terytorium Beludżystanu, około 70% ludności żyje poniżej progu ubóstwa. Nie mogą liczyć ani na wykształcenie, ani na fachową pomoc medyczną. Mieszkańcy dużych miast pracują w sferze usług i turystyki. Wielu Beludżów nadal jednak zajmuje się koczowniczą hodowlą wielbłądów, owiec i kóz. Jako środek transportu wykorzystują wielbłądy. W dolinach rzek prowadzą rolnictwo – uprawiają bawełnę, tytoń, rośliny oleiste, pszenicę, jęczmień, fasolę, kukurydzę. Zajmują się ogrodnictwem, a na wybrzeżu rybołówstwem. Do tradycyjnych rzemiosł należą:
- tkanie dywanów,
- obróbka drewna,
- garncarstwo,
- wyrób skór,
- jubilerstwo.
Wyrób dywanów z wełny i jedwabiu ma tutaj wielowiekową tradycję. Tę sztukę rozwijano tutaj jeszcze przed naszą erą. Tkactwem zajmują się kobiety. Płótno tkają z wełny wielbłądziej, koziej albo z bawełny. Tradycyjnym rzemiosłem jest również wykonywanie jedwabnych i bawełnianych tkanin z drukowanym na nich wzorem. Szale i narzuty są wyszywane błyszczącymi cyrkoniami. Popularne są patchworkowe kołdry.
Garncarstwo sięga korzeniami do starożytnych cywilizacji. Mistrzowie wykonują wazony, zastawy stołowe, lampy o wspaniałych formach. Po wypaleniu ceramika jest malowana i pokrywana szkliwem. Powierzchnię ceramiki zdobią wzory roślinne i kwiatowe. Beldżurscy mistrzowie wykonują meble i instrumenty muzyczne z drewna, pokrywając je piękną rzeźbą. Rozpowszechnione jest też wytwarzanie naczyń metalowych i grawerowanie powierzchni. Z mosiądzu i miedzi wykonywane są czajniki, talerze, kubki, dzbany. Grawerowane powierzchnie pokrywa się kolorowym lakierem.
Beludżowie mają rozwiniętą sztukę jubilerską. Wyrabiają nie tylko ozdoby z metali szlachetnych, ale również zwykłą biżuterię. Kobiety noszą tutaj tradycyjnie mnóstwo ozdób na całym ciele. Są to bransolety, naszyjniki, masywne kolczyki, łańcuszki, zawieszki na głowę i pierścionki.
Na styl życia Beludżów duży wpływ wywierają wewnątrzplemienne stosunki. Istnieje rodowa hierarchia, niektóre plemiona mają podział na kasty przyniesiony z Indii. System plemienny wpływa na życie społeczne. Ze starszyzną plemienną konsultuje się wszystkie ważne sprawy, także dotyczące rodziny. Starsi ludzie mają niekwestionowany autorytet. Bardzo silne są więzy rodzinne. Ważne wydarzenia w rodzinie są obchodzone przez wszystkich krewnych. Związki małżeńskie są zawierane tradycyjnie pośród jednej społeczności. W rodzinie panuje patriarchat. Żona podporządkowuje się mężowi zgodnie z tradycją islamu. Narodziny dziecka są uważane za szczęście, dzieci są rozpieszczane, nie ma zbędnego surowego wychowania. Jednocześnie milej widziane są narodziny chłopca, ponieważ dziewczynka potrzebuje posagu, co znacznie zwiększa rodzinne wydatki.
Odzież
Zarówno u przedstawicieli koczowniczych plemion, jak i u mieszkańców miast podstawą odzieży są luźne spodnie i długa koszula. Koczownicy narzucają na wierzch wełniane nakrycia albo zakładają długie kurtki bez rękawów. Niektórzy mężczyźni noszą dhoti, tradycyjny strój męski, składający się z upiętego w pasie kawałka tkaniny. Na głowie noszą turban albo okrągłą czapeczkę. Kobiecy strój składa się z podobnych elementów; noszą one szarawary i długą tunikę z rękawami. Na wierzch narzucają szal. Niektóre kobiety ubierają się w sari. Tkaniny są kolorowe i jaskrawe: żółte, zielone, niebieskie, różowe. Starsze kobiety wybierają ciemniejsze kolory. Na nogach noszą sandały.
Tradycja
Całe życie Beludżów przenika religia. Liczne tradycje i rytuały są podporządkowane zasadom islamu. Jeśli chodzi o ogólne dla wszystkich muzułmanów prawidła: nie należy brać jedzenia lewą ręką (jest uważana za nieczystą), przechodzić przed człowiekiem odprawiającym modlitwę, kierować w stronę innych podeszwy stóp. Nie wolno też dotykać głowy drugiego człowieka, szczególnie dziecka. Najlepiej w ogóle nie dotykać postronnych osób, chociaż powitanie bywa dzisiaj zwykle na sposób europejski. Kobieta powinna zakrywać całe ciało z wyjątkiem stóp. Podobnie jak w przypadku innych narodów wyznających islam, Beludżowie nie mogą pić alkoholu. Palą dużo, ale nie w miejscach publicznych.
Posiłki spożywają Beludżowie zwykle na podłodze. Rozkładają matę i rozstawiają na niej talerze z jedzeniem. Potrawy bierze się ręką, bez użycia łyżki. Jedzenie można zaczerpywać płaskim ciastem. Nie wypada wyrzucać chleba. Resztki pokarmu oddaje się domowym zwierzętom. Tradycyjnie przed i po jedzeniu podaje się zieloną herbatę. Podczas jedzenie nie jest przyjęte rozmawianie, można to robić tylko za zgodą gospodarza. Obchodzone są wszystkie muzułmańskie święta.
Jedzenie
Podstawowym pożywieniem są przaśne placki (rodzaj płaskiego chleba z niezakwaszanego ciasta) w połączeniu z kwaśnym mlekiem. Urozmaicenie diety tworzy się przy pomocy warzyw i owoców. U biedaków mięso pojawia się tylko od wielkiego święta. Z reguły jest to baranina albo domowe ptactwo - wieprzowiny muzułmanie nie jedzą. Mieszkańcy wiejskich terenów mogą wykorzystać do jedzenia szarańczę opieczoną z solą. Z okazji świat przygotowuje się różne słodkości:
- firni – pudding na bazie mleka z dodatkiem ryżu,
- chałwa – deser ze śmietany, jajek i orzechów,
- mitai – cukierki z mieszaniny mąki, śmietany i słodkiego syropu,
- raita – rodzaj sosu na bazie jogurtu.
Najbardziej popularnym napojem jest herbata, którą pije się z mlekiem, przyprawami, orzechami. Rozpowszechnione jest też mleko kokosowe, nektary owocowe i sorbety.
