Lur – starodawny instrument muzyczny Duńczyków

Archeolodzy często znajdują różne instrumenty muzyczne albo ich elementy, często też je rekonstruują. Należą do nich używane przez starożytnych artystów grzechotki, trąby, gwizdki albo krótkie flety, gongi, rogi i dzwonki. Znaleziono też pewien niezwykły instrument dęty, który należy niewątpliwie do najstarszych na świecie. Chodzi o „lur” - rodzaj trąby z epoki brązu, która liczy dzisiaj ponad 3000 lat.

Używana dzisiaj nazwa „lur” ma całkiem współczesne pochodzenie i pojawiła się dopiero w XIX wieku. Pochodzi z islandzkiej sagi, gdzie trąbę wojenną określano mianem „lur” właśnie. Można powiedzieć, że nazwa jest 1500 lat młodsza, niż sama lur.

Jak wygląda

Lur jest długą, wygiętą, brązową trąbą, której cienki korpus przechodzi w wylotowy kielich. Lury były zawsze używane i znajdowane parami, przy czym obie trąby są wygięte w przeciwną stronę. Jest to logiczne, jako że są one w gruncie rzeczy rogami zwierząt odtworzonymi w brązie. Dają też podwójne brzmienie.

Lury przedstawiają sobą najbardziej skomplikowane wyroby odlewnicze epoki brązu, a ich doskonałość jest nie do osiągnięcia nawet dzisiaj. Cienkości ścian nie daje się uzyskać nawet zaawansowanymi, współczesnymi metodami technicznymi. Ściany znalezionych lur mają 0,75 mm grubości i mniej. Lury odlewano precyzyjną techniką z użyciem wosku wewnątrz i gliny na zewnątrz formy odlewniczej. Połączenia części są tak perfekcyjnie wykonane, że można je zobaczyć dopiero ma zdjęciach rentgenowskich.

Ściany instrumentu powstawały więc ze stopu 13,5% cyny i 86,5% miedzi, pierścienie z 17% cyny i 83% miedzi oraz wsporniki tylko z 6% cyny i 94% miedzi. Ta skomplikowana budowa świadczy o wysokich umiejętnościach dawnych twórców.

Znaleziska

Pierwsze sześć lur, czyli trzy pary, zostały znalezione przez Ole Pedersena w 1797 roku w torfowisku Brudevælte Mose, na północ od Lynge w Północnej Zelandii. Znalezione lury leżały parami na głębokości ok 1,5 m pod warstwą torfu. Prawdopodobnie znalazły się w mule, kiedy jeszcze było tam jezioro, które dopiero później zaczęło zarastać.

Większość lur (39 sztuk) znaleziono w Danii, 11 sztuk w Szwecji, 4 w Norwegii i 5 w Północnych Niemczech. Wszystkie te tereny należały kiedyś do Danii.

Za przodków lury uważa się rogi bydła, które zdobiono początkowo elementami z brązu. Tak działo się w starej epoce brązu – 1500-1300 p.n.e. Pierwsze lury pochodzą z okresu 1300-1100 p.n.e. Składały się z rozszerzonej na końcu rury, wymodelowanej woskiem i gliną. Pod wpływem ognia glina twardniała, a wosk wytapiał się, tworząc formę gotową do wypełnienia roztopionym brązem.

Kilka wieków później lury stały się dłuższe i cieńsze, składały się już z kilku części, które były łączone i lutowane. Od IX w. p.n.e. składano razem elementy rury, zwykle sześć, i zalewano brązem miejsca połączenia w glinianej formie tworząc pierścienie.

Zastosowanie

Używano lur jako instrumentów kultowych. Na rysunkach naskalnych często widać postaci grające na tych instrumentach. Istnieją też wizerunki muzyków z lurami w nawiązaniu do jakiegoś kultowego tańca albo obrzędu składania ofiary. Kultowe przeznaczenie tych instrumentów wynika też z miejsca ich złożenia w ofiarnych bagnach. Wykorzystane do obrzędu przedmioty zostały tam ukryte przed możliwą profanacją ich ponownego użycia.

Dźwięk lur

Brzmienie lur zawiera się miedzy brzmieniem waltorni i puzonu tenorowego. Para lur była zwykle nastrojona jednakowo. Nie posiadają one przycisków, więc możliwe jest uzyskanie tylko tonów naturalnych. Zakres dźwięków zależy od wielkości lury. Dwadzieścia tonów podzielonych na trzy oktawy jest już bardzo trudno osiągnąć. Najłatwiej wydobywane tony lury odpowiadają mniej więcej głosowi męskiemu, mogą też towarzyszyć śpiewom.

Dokonane próby wykazały, że współczesny muzyk może na lurze grać marsze, sygnały łowieckie, a nawet skomplikowane motywy z „Latającego Holendra” Wagnera.