Srebro balijskie jest częścią starożytnej tradycji wyspy. Sztuka obróbki metalu przybyła do Indonezji w epoce brązu, z obszarów południowych Chin i Azji Południowo-Wschodniej. Brązowe, blaszane bębny, datowane już w V wieku p.n.e., znaleziono jako pierwsze – i to na całym indonezyjskim archipelagu. Najbardziej znany z tych bębnów, masywny Księżyc Pejeng, spoczywa na Bali – w pawilonie świątynnym wioski Pejeng. Co ciekawego można znaleźć na Bali?
Balijskie odkrycia w formie ozdób i biżuterii
Oprócz bębnów, znaleziono również w epoce brązu balijskie koraliki ze szkła czy muszli, a także etniczną biżuterię ze srebra i innych metali. Najwcześniejszą metalową biżuterią, jaką wynaleziono na wyspie Bali, była miedź stopiona z odrobiną złota, srebra i „suwasa” – czyli jednej części złota i dwóch części miedzi. Groby, które odkryto w tej samej epoce, ukazały też złote naszyjniki, spinki do włosów, koraliki i srebrne pierścionki, które dawniej wytwarzali mieszkańcy. Początkowo surowe złoto trafiało do Indonezji z Chin i Indii, ale ostatecznie złoto zostało odnalezione na Sumatrze, która stała się mekką najbardziej znaną z wytwarzania indonezyjskiej biżuterii właśnie. Jak to jednak się stało, że biżuteria w Indonezji stała się tak popularna? Cofnijmy się nieco do historii!
Tworzenie biżuterii w Indonezji i jej początek
Do narodzin Chrystusa, mieszkańcy Sumatry i Jawy stawiali na uprawę ryżu z nawadnianiem i wykorzystaniem pługa bawolego. Nagromadzone bogactwo, które dzięki owej uprawie udało się im uzyskać, zachęciło Indonezyjczyków do udoskonalenia wielu form sztuki – w tym tworzenia biżuterii orientalnej. Srebro na Jawie osiągnęło poziom artyzmu naprawdę wysoki – podobnie, jak złoto. Z tego też względu, że było ono cenne dla każdego, jawajscy przestępcy (z wyjątkiem złodziei i morderców) nie byli więzieni ani karani cieleśnie – lecz byli karani grzywną w postaci… złota i srebra!
Imperium Jawy w Indonezji zaczęło kolonizować Bali w XIV wieku. Narzucono wówczas na Bali system kastowy – ze „swoją”, jawajską władzą na górze wyspy i pierwotnymi mieszkańcami na dole. Na początku XVI wieku Bali stało się sanktuarium dla Hindusów, wypychanych z coraz bardziej islamizowanej Jawy. Gdy imperium ostatecznie Jawy rozpadło się, to właśnie Bali stało się jednym z głównych ośrodków rzemiosła w postaci biżuterii, wyrabianej z metali szlachetnych.
Celuk – wioska artystów, tworzących biżuterię
Miejsce, w którym do tej pory produkowane jest balijskie srebro i srebrna biżuteria, znajduje się na oczywiście Bali – a dokładniej mówiąc, na obrzeżach miejscowości Celuk. Miasto wyróżnia się tradycyjną obróbką metali, która sięga wielu pokoleń. Rzemieślnicy z owej wioski od wielu lat zaspokajali potrzeby arystokratów w pobliskim miasteczku Gianyar oraz w szlachetnych domach, zlokalizowanych m.in. w Sukawati i Ubud. Królewskie rodziny na Bali były zapalonymi koneserami sztuki – używali oni biżuterii, jako wyrazu ich świętej i doczesnej mocy.
Chociaż większość balijskich kowali pochodziła z najniższej kasty śudra, balijscy władcy zawsze byli nimi zachwyceni. Warto dodać, że część kowali uważała się za bezpośrednich potomków Brahmy – ognistego hinduskiego boga.
Pochodzenie złotników kontra wierzenia Balijczyków
Balijczycy mają kilka przypuszczeń, dotyczących pochodzenia ich lokalnych złotników. Starożytne hinduskie lontary (manuskrypty utworzone na liściach) opowiadają o mitycznej historii sztuki. W jednej z nich bogowie są wysyłani na Ziemię, aby uczyć ludzi postępowania cywilnego. Według niej, to sam Bóg Mahadewa wyszkolił złotników, podczas gdy bóg Sang Citra udzielił im szczegółowych instrukcji, dotyczących tworzenia etnicznej biżuterii. Odtąd kowale, którzy pracowali z metalami szlachetnymi, nazywani byli pande mas – a więc, złotnikami.
Jakakolwiek nie byłaby prawda nie da się ukryć, że kowale balijscy nadal produkują piękne ozdoby ze srebra oraz złota. Zapotrzebowanie międzynarodowe na ich rzemiosło wzrosło tak błyskawicznie, że w Denpasar i Kucie powstały nawet… nowe centra produkcji biżuterii! W ostatnich latach Celuk zatrudnił nawet młodych ludzi z różnych środowisk, którzy pracują razem z rodzinami tworzącymi szlachetną biżuterię od setek lat. Tylko sobie wyobraźcie więc, jak cenna stała się dziś ta biżuteria!
Współcześni złotnicy jawajscy specjalizują się w drobnej filigranowej pracy, natomiast balijscy kowale specjalizują się głównie w granulacji – gdzie drobne kule srebra są układane w piękne, geometryczne wzory. Wielu projektantów biżuterii orientalnej pożąda dzisiaj motywów, łączących tradycje zarówno jawajskie, jak i balijskie. Najwcześniejsze balijskie, srebrne wzory biżuterii, były kopiami tradycyjnej złotej biżuterii. Balijczycy używają pięknych, srebrnych przyborów głównie do naprawy świątyni – jednak, w przypadku biżuterii i noszenia jej, osobiście wolą złoto od srebra. W rezultacie, srebrna biżuteria stała się dziś głównie produktem eksportowym.
Produkcja biżuterii na Bali dziś!
Kupujący etniczną biżuterię przyjeżdżają na Bali dosłownie z całego świata. Na wyspę przybywają też światowi jej projektanci, z całego globu. Przyciągają ich zarówno natura i klimat wyspy, stanowiący inspirację, jak i utalentowani rzemieślnicy, których projektanci pytają o porady. Co ciekawe, wiele branż chałupniczych wytwarza na Bali biżuterię nie tylko dla turystów na wyspie – ale też dla zagranicznych projektantów właśnie! Proces twórczy prawie zawsze polega na współpracy, w której wpływ balijskich rzemieślników jest widoczny najmocniej w już gotowym produkcie. No cóż, ciężko jest bowiem pomylić balijską biżuterię z jakąkolwiek inną na świecie!
