Bijelgee - narodowy taniec mongolskich koczowników

Był okres w historii, kiedy granice mongolskiego państwa sięgały od Morza Japońskiego do Morza Kaspijskiego, a potężna armia Temudżina zagrażała Europie. Wydawać by się mogło, że w surowym klimacie bezkresnych stepów i pustyń mogą wyrosnąć jedynie dzicy i bezwzględni wojownicy. A jednak mongolscy koczownicy już przed wiekami stworzyli oryginalną sztukę, własną muzykę, śpiew i wspaniały taniec.

Tradycyjnym narodowym tańcem, który powstał w dawnej Mongolii Zachodniej, jest Bijelgee – taniec ściśle powiązany z mongolskim stylem życia. Taniec Bijelgee wykonują liczne grupy etniczne w prowincjach (ajmakach) Howd i Uws. Jest on uważany za najstarszy taniec Mongołów, za praojca innych mongolskich tańców. Odzwierciedla on życie koczowników, z którego też wywodzi swoje źródła.

Do naszych czasów ten rodzaj tańca był przekazywany z pokolenia na pokolenie wśród krewnych i rodziny. Miało to też pewne negatywne skutki, ponieważ hamowało jego rozwój. W związku z tym rząd Mongolii przyjął nowy program o nazwie „Bijelgee – mongolski tradycyjny taniec ludowy”, którego celem jest zachowanie tego tańca i rozwój jego unikatowego charakteru. Taniec odgrywa ważną rolę w rodzinnych i społecznych uroczystościach – weselach, rocznicach i tym podobnych okazjach.

Początkowo Bijelgee wykonywano w zamkniętej, ograniczonej przestrzeni jurty przed paleniskiem, w pozycji półsiedzącej lub siedzącej ze skrzyżowanymi nogami. Tancerze nie mieli więc praktycznie możliwości wykorzystania własnych stóp. Zamiast tego robili użytek głównie z górnej części tułowia, a różne aspekty własnej tożsamości, jak płeć, przynależność do rodu i grupy etnicznej, wyrażali rytmicznymi ruchami. Istotną cechę tego tańca stanowią ruchy taneczne, które z konieczności muszą być wykonywane w ograniczonej przestrzeni, ale są kompensowane poprzez pełne wyrazu gesty rąk, poruszenia ramion, tułowia, oczu i głowy.

Taniec, przypominający pantomimę, pokazuje różne sceny z życia pasterzy, jak na przykład dojenie krów, przygotowanie pokarmu, polowanie albo też wyszywanie, sprzątanie i inne zajęcia dnia codziennego. Kostiumy i ozdoby tancerzy wyróżniają się różnorodnością wzorów i barw, bogactwem tkanin i haftów, skórzanymi dodatkami, złotymi i srebrnymi elementami biżuterii, charakterystycznymi dla różnych grup etnicznych.
Początkowo Bijelgee był improwizacją na określony temat. Dopiero znacznie później pojawiły się ściśle określone reguły tańca i kolejność scen. Poza tym, taniec wyszedł z czasem z jurt i jest wykonywany w różnych miejscach, zarówno na festiwalach, jak i w klasztorach.

Pierwsza rytualno-uroczysta część tańca nazywa się „Elhendeg”, w której tancerz powoli i z gracją porusza rękami, unosi ramiona. W drugiej części „Joroo mori” – to znaczy „inochodziec” – charakter tańca szybko się zmienia. Ciało tancerza kołysze się w rytm muzyki, a jego ruchy stają się bardziej złożone, naśladując bieg konia.

Każda grupa etniczna Mongolii posiada własne szczególne formy wyrazu, na przykład:

• Derbeci i Torguci urozmaicają swój taniec pieśniami;
• Bajaci tańczą na pół ugiętych nogach, przy czym dolna część ciała pozostaje nieruchoma;
• Ozachczinowie tańczą przykucając, z tułowiem pochylonym do przodu;

Buriaci tańczą w kręgu, poruszając się zawsze w kierunku słońca. Solista improwizuje przy tym dwuwiersze, do których chór śpiewa refren.

W tańcu Bijelgee ważną rolę spełnia muzyka. Towarzyszy mu chordofon igil, lutnia towszuur, flet cuur, skrzypce morin khuur, a każdy z tych instrumentów zasługuje na oddzielne omówienie ze względu na swoją bogatą historię i legendy.

Warto zauważyć, że narodowy taniec mongolski Bijelgee został wpisany w 2009 roku na Listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego wymagającego pilnej ochrony (ang.: List of Intangible Cultural Heritage in Need of Urgent Safeguarding).