Taniec Apsar – rozrywka bogów i królów

Klasyczny taniec khmerski wywodzi się z indyjskiego tańca dworskiego, który z kolei przejął cechy tańca mitycznych półbogiń – Apsar. Te niebiańskie panny zostały stworzone specjalnie w tym celu, aby dostarczać rozrywki bogom. Są też uważane za duchy chmur i wód, i można je porównywać z nimfami obecnymi w greckiej i rzymskiej mitologii.

Współczesne tancerki odziane są w kolorowe stroje z wymyślnym nakryciem głowy, ale nie zawsze tak było; przez całe wieki Apsary występowały tylko w stroju toples. Dopiero w XIX wieku, po skolonizowaniu Kambodży, Francuzi rozpoczęli walkę o moralność i zabronili tych „bezwstydnych kostiumów”, zasłaniając goliznę pięknymi tkaninami. Od tego czasu khmerskie tancerki nikogo już nie szokują odsłoniętymi piersiami, kryjąc je pod wytworną, wyszywaną złotymi nićmi suknią, przypominającą sari.

Czym jest taniec Apsar?

Wyobraźcie sobie język złożony z 3500 słów. Wyobraźcie sobie, że każde pojedyncze słowo jest zastąpione gestem i te gesty – niczym słowa – opowiadają historie o radości i cierpieniu, o wojnie i miłości, o powstaniu świata i urokach przyrody. To jest dusza Kambodży: kambodżański taniec świątynny.

Tancerki poruszają się bardzo płynnie, miarowo, będąc prawdziwym wcieleniem wdzięku i elegancji. Towarzyszy im orkiestra złożona z bębnów, gongów i bambusowych ksylofonów. Wystudiowanie jednego jedynego tańca trwa, w zależności od stopnia złożoności, od 6 do 12 miesięcy. Kostiumy tancerek są wykonane ręcznie i pozostają niezmienione od stuleci. Ubranie i dopasowanie kostiumu zajmuje przed każdym występem 2 do 3 godzin.

Apsary z Angkor Wat

Wizerunki wesołych tancerek, które zabawiały niegdyś bogów, można w Kambodży spotkać na każdym kroku. Pełne gracji ruchy Apsar odzianych we wspaniałe złote i jedwabne stroje (jeszcze toples) można podziwiać na ponad 1800 płaskorzeźbach w świątyniach Angkor Wat. Według historyków, na dworze króla Jayavarmana VII panującego w latach 1181-1218 było ponad 3000 tancerek. Każdy władca khmerski wybierał co roku setkę najpiękniejszych dziewcząt swego ludu i kazał kształcić je w sztuce tańca. Aby opanować ponad 3500 różnych ruchów dłoni i gestów, naukę należało (i należy) zaczynać już w dzieciństwie.

Nieprzypadkowe podobieństwo

Na przestrzeni minionych wieków khmerskie tańce wywierały wpływ na tańce sąsiednich narodów. Mało tego, niektóre ich ruchy i pozy taneczne są w pełni zgodne z tymi, które można obserwować w tańcach innych kultur Azji Południowo-Wschodniej. Wyjaśnienie tego faktu jest bardzo proste: państwo Khmerów narodziło się już w VIII w. n.e., czyli 500 lat przed powstaniem królestwa Tajlandii. Na początku XV wieku, po najeździe tajskim, Imperium Angkoru upadło, a tancerki-Apsary pojmano i przewieziono na dwór króla Tajlandii.

A jednak taniec Apsar nie zginął!

W tragicznych dla Kambodży czasach reżimu Pol Pota życie straciło ponad dwa miliony ludzi, w tym prawie wszystkie tancerki królewskiego baletu. Po upadku Czerwonych Khmerów, nieliczni artyści, którym udało się przeżyć, zaczęli przywracać do życia klasyczny taniec Apsar. Większość dziewcząt zaczyna kształcenie w wieku 5 albo 6 lat. Najzdolniejsze z nich są potem przyjmowane na Królewski Uniwersytet Sztuk Pięknych we Phnom Penh, gdzie obok dziewięcioletniego kształcenia w kierunku tańca uzyskują również wyższe wykształcenie. W odróżnieniu od dawnych czasów, kiedy to wspaniałe widowisko było dostępne jedynie dla bogów i królów, dzisiaj khmerski balet tańczy dla wszystkich widzów.

Pojąć wszelkie subtelności kambodżańskiego tańca – sprawa bardzo trudna. Jest on niczym poemat, w którym każdy gest oznacza inne słowo. Jak obcy język, którego wprawdzie nie rozumiemy, ale wyczuwamy jego intonację. Chociaż nie wszystkie gesty są do końca zrozumiałe, nie przeszkadza to jednak, aby uchwycić ich sens, podkreślony zmysłowym urokiem boskich nimf.