W górach na północnym zachodzie i na północy Afganistanu, wzdłuż granicy z Iranem, żyją Aimakowie. Są to półkoczownicze narody o mieszanym etnicznym pochodzeniu, ukształtowane kilka wieków temu w wyniku łączenia się plemion turecko-mongolskich z miejscową ludnością tadżycką. Według różnych szacunków liczebność Aimaków w Afganistanie wynosi od 600 000 do 1 200 000 ludzi. Dla prawie wszystkich językiem ojczystym jest język perski, chociaż niektóre grupy południowe przyjęły język pasztuński.
Ponieważ oficjalny zapis w języku dari z oczywistych względów nie wchodzi w rachubę, podajemy tutaj angielską wersję nazw. Nazwa „Aimak”, z perskiego „Aymaq”, wywodzi się z sąsiednich języków tureckich Azji Centralnej i oznacza „klan” względnie „plemię”. W Afganistanie Aimakowie znani są jako Chahar Aimaq, co znaczy „cztery plemiona”: Firozkohi, Jamshidi, Taymani i Timuri. W etnogenezie plemion Aimaków brali udział przybyli do Afganistanu przedstawiciele narodów mongolskich, tureckich i miejscowych Tadżyków. Mongolskie wpływy widoczne są zarówno w języku Aimaków, jak i w ich typie fizycznym. Pod względem pochodzenia Aimakowie są bliscy Hazarom, jednak wyznają islam sunnicki i mówią w dialektach zbliżonych do języka dari.
Rejony zamieszkałe przez Aimaków stanowią nienadające się do uprawy ziemi górskie i podgórskie pustynie w prowincji Ghor oraz słone stepy (sołonczaki) w pobliżu słonych jezior wzdłuż granicy afgańsko-irańskiej. Otaczają gęsto zasiedlone oazy Tadżyków (przede wszystkim oazę miasta Herat. Chociaż Aimakowie byli tradycyjnie ludami koczowniczymi, stopniowo stają się półkoczownikami, przemieszczając się tylko w określonych porach roku ze swoimi stadami kóz i owiec. Podczas migracji na nowe pastwiska handlują z mieszkańcami wiosek. W zamiana za warzywa, owoce, zboże i inne rodzaje żywności i towarów oferują skóry, dywany, mleko, wyroby mleczne i inne.
Struktura społeczna Aimaków opiera się na rodzinie patriarchalnej. Głównym źródłem bogactwa jest tkanie dywanów, jednak zamożność Aimaków nadal mierzy się wielkością stada. Będąc ludem koczowniczym, Aimakowie podzieleni na różne podgrupy, przemierzali tereny Afganistanu i Iranu. Nie dysponując rzeczywistą bazą terytorialną, Aimakowie nie wykazywali dążeń do samostanowienia. Koczowniczy i plemienny sposób życia stanowił przeszkodę w podejmowaniu aktywności politycznej, nie zabiegali też o władzę administracyjną. W odróżnieniu od innych społeczności wiejskich Afganistanu, kobiety Aimak mają wysoki status społeczny i mogą brać udział w dyskusjach grupowych z osobami z zewnątrz. Mają też pewien wpływ na wybór przyszłego męża.
Cztery plemiona Aimaków
Jamshidi (Dżamszydowie) – jeden z czterech głównych szczepów Aimak. Dżamszydowie zasiedlają północny zachód Afganistanu i północny wschód irańskiej prowincji Khorasan. Ich językiem jest dari oraz dialekt języka tadżyckiego. Wyznają islam typu sunnickiego. Zgodnie z wynikami badań naukowych, wchodzą w skład plemion Aimaków o mongolskich pochodzeniu. Językoznawcy wskazują na charakterystyczne dla ich języka wpływy (superstratum) turecko-mongolskie.
Zachowują przeżytki podziałów rodowo-plemiennych. Typ rodziny jest patrylokalny, to znaczy żona jest włączana do lokalnej grupy męża. Dżamszydowie chronią swój folklor taneczny i muzyczny. Popularne są wśród nich wyścigi konne. Do podstawowych produktów żywnościowych należy chleb oraz produkty mleczne. Tradycyjne zajecie tych Aimaków stanowi półkoczownicza hodowla bydła. Hodują owce, w tym karakułowe i kurdyuk (specjalna rasa gromadząca tłuszcz w partii ogona), kozy, wielbłądy i konie. Prowadzą uprawę pszenicy, jęczmienia, lucerny, koniczyny, bawełny, melonów. Mają rozwinięte tkactwo, obróbkę skór, wyrób bukłaków na wino.
Letnie mieszkanie Dżamszydów stanowią szałasy i namioty, osiedlają się też w ziemiankach. Zimą mieszkają w chatach z gliny, a bogatsi – domach z dachem dwuspadowym albo w formie kopuły.
Tradycyjną odzież męską stanowi koszula i spodnie z tkaniny bawełnianej, czarna marynarka bez rękawów wyszywana pasmanterią, pierścienie, czasem kolczyk w jednym uchu. Damski ubiór to białe albo kolorowe szarawary, koszula, narzuta, pierścionki, kolczyki, szerokie bransolety, biżuteria na głowie z wisiorkami, naszyjniki, ozdoby nosa.
Firozkohi (Firuzkuchowie) – należą do jednego z głównych szczepów Aimaków. Twierdzą, że są potomkami Pasztunów z plemienia Achakzai. Ich nazwa pochodzi zaś od Firozkoh – stolicy dynastii Ghurid. Żyją na północno-zachodnim terytorium Afganistanu w międzyrzeczu Murghab i Geriruda, we wschodniej części prowincji Herat, a także w okolicach Chaghcharan.
Są wyznania sunnickiego. Nie mają własnego języka, posługują się dialektem perskiego. Dla szczepu Firozkohi również charakterystyczne są wpływy turecko-mongolskie.
Tradycyjnym podstawowym zajęciem jest hodowla owiec, kóz i wielbłądów. Słyną z hodowli silnych i wytrzymałych koni. Rozwijają też rolnictwo, a dominującymi uprawami są pszenica i jęczmień. Szczególne miejsce zajmuje rzemiosło, zajmują się głownie tkactwem (narzuty, koce, wełniane dywaniki) oraz wyrobem filcu.
Zimą żyją w kiszłakach – stałych osiedlach zimowych, a latem w namiotach o czworokątnej formie.
Odzież tych Aimaków stanowi joma – tradycyjna kurtka zszyta z trzech kawałków tkaniny, spodnie, czapka i chusta nakładana na wierzch czapki. Podstawowe pożywienie stanowi chleb, mleko i duża ilość owoców.
Taymani (Tajmanowie) – jeden z narodów irańskich zasiedlających północny zachód Afganistanu. Uczeni rozdzielają Tajmanów na północnych i południowych według granicy dorzecza Farahrud i Hari-Rud. Mówią dialektami dari i farsi. Tutaj też istnieje silny wpływ turecko-mongolski. Wyznają islam według obrządku sunnickiego. Według opinii badaczy, Tajmanowie wchodzą do grupy plemion Aimaków z pochodzeniem mongolskim.
Podstawowe zajęcie Tajmanów to hodowla zwierząt – owiec i dużego bydła rogatego. Zajmują się też rolnictwem, przede wszystkim uprawą zbóż.
Swoje domy budują z kamienia i gliny, a kryją słomianą strzechą powleczoną gliną. Latem rozstawiają prostokątne namioty albo jurty po 20-30 sztuk.
Odzież mężczyzn stanowią spodnie, koszula, bezrękawnik, chałat albo burka z białego wojłoku, czapka, turban, wełniane skarpety. Kobiety noszą koszulę, bezrękawnik, krótką burkę.
Timuri (Tajmurowie) – naród żyjący na pograniczu Afganistanu i Iranu, należący do grupy Aimaków. Tajmurowie mówią językiem farsi i dari. Są muzułmanami – sunnitami.
Istnieją dwie wersje pochodzenia Tajmurów. Według pierwszej - osiedlili się na swoim etnicznym obszarze po mongolskim najeździe w XIII wieku. Według drugiej – Tajmurowie są uchodźcami z Azji Średniej, a ich nazwa pochodzi od Timura, który podbił ich w XIV wieku. Tajmurowie w Afganistanie wiodą osiadły albo półkoczowniczy tryb życia. Podstawowym zajęciem jest uprawa ziemi, a hodowla zwierząt odgrywa mniejszą rolę. Tajmurowie irańscy natomiast zajmują się głównie wypasaniem zwierząt na dużych obszarach. Mieszkają w namiotach pokrytych czarnym filcem.
Najsilniejszą podstawę turecko-mongolską demonstrują Tajmurowie. Grupy najmniej poddane w przeszłości wpływom tureckim to Dżamszydowie i Firuzkuchowie. Dialekty Aimaków nie zostały jeszcze dokładnie zbadane naukowo, ale ogólnie charakteryzują się przynależnością do persko-tadżyckiego kontynuum. Niektóre dialekty Aimaków bliższe są dialektom południowotadżyckim, inne zaś dialektom z Heratu. Wszystkie wykazują silną warstwę turecko-mongolską.
