Napisane przez Piekielko dnia 02 wrzesień 2022. Wysłane Taniec.

Taniec orientalny na wschodzie i na zachodzie

Miniony wiek był świadkiem zjawiska w którym taniec brzucha stał się „wizytówką” bliskiego wschodu na zachodzie. To co reprezentowane było jako symbol świata arabskiego często powodowało oburzenie wśród Arabów, którzy przeciwstawiali się przedstawianiu ich dziedzictwa kulturowego przeważnie jako tańca brzucha - haniebnej rozrywki dla wielu w świecie arabskim.

Począwszy od lat 70-tych XX wieku miliony kobiet i wielu mężczyzn w zachodnim świecie zainteresowało się tańcem brzucha, inwestując miliony i niewyobrażalną ilość czasu aby zdobyć podstawowe umiejętności taneczne i by móc występować na scenie.

Dzisiejszy taniec orientalny jest produktem niezwykle szybko rozwijającego się gatunku, który można określić jako „taniec fuzji międzykulturowej”. Od pewnego czasu arabscy artyści ludowi zaczęli współpracować z artystami z Zachodu przejmując i wykorzystując zachodnią estetykę podczas etnicznych pokazów tańca, komplikując tym samym historyczną i ideologiczny dialog pomiędzy kulturami wschodu i zachodu. Badanie tańca orientalnego i jego historii pokazuje, że kultura zachodu miała duży wpływ na rozpowszechnianie się tańca jako sztuki i rozrywki. Chociaż zewnętrzny, język tańca na bliskim wschodzie może wydawać się podobny, to w niektórych przypadkach, właściwy kulturowy kod i znaczenie tańca może być inne na zachodzie.

Czym jest taniec orientalny?

Być może żaden z pośród znanych gatunków tańca nie był dotychczas tak często błędnie interpretowany. Przypuszcza się, że powodem tej ignorancji jest powszechny pogląd dotyczący jego seksualności i częstych skojarzeń ze striptizem przez społeczeństwo. Międzynarodowa Encyklopedia Tańca (ang. The international Encyclopedia of Dance) unika sformułowania „taniec brzucha” (ang. belly dance) na rzecz francuskojęzycznego odpowiednika danse du ventre. Natomiast w Egipcie gatunek ten jest nazywany raqs co oznacza po prostu taniec. Raqs jest główną formą taneczną obszarów miejskich. W wielkim skrócie, taniec orientalny może być rozumiany jako zespół zjawisk ruchowych wywodzących się z rozległego obszaru rozciągającego się od Oceanu Atlantyckiego w Północnej Afryce i Bałkany na zachodzie aż do wschodnich obszarów Chin, Centralnej Azji i zachodnich fragmentów subkontynentu Indyjskiego na wschodzie.

W każdym z tych regionów taniec charakteryzuje się izolowanym ruchem klatki piersiowej, rąk, ramion, bioder i głowy. Sposób poruszania się tych określonych części ciała podczas tańca różni się w poszczególnych obszarach, a różnice te prawdopodobnie wynikają z uwarunkowań historycznych. Na przykład taniec wykonywany przez profesjonalne tancerki Marokańskie nazywane shikhat, a także przez większość marokańczyków podczas wydarzeń kulturalnych, charakteryzują się delikatnym podnoszeniem i opuszczaniem miednicy.

Z kolei w Tunezji charakterystycznym elementem tańca są obszerne, szybkie ruchy biodrem z tyłu do przodu.
Podczas gdy taniec egipski skupia się głównie na falujących ruchach klatki piersiowej, akcentowanych ruchach brzucha oraz wibracjach bioder zwanych shimmy, które mogą być wolne lub bardzo szybkie. W Turcji taniec zwany cifte telli skupia się zarówno na szybkich jak i wolnych ruchach ramion oraz shimmy klatką piersiową.

W Iranie wdzięk tancerki oceniany jest na podstawie wyniesionej ku górze postawie i wysoko uniesionych ramionach. Doświadczone tancerki do swojego tańca dodają również wyraźną mimikę twarzy, na którą składają się humorystyczne lub zalotne gesty brwiami lub ustami.

W Afganistanie, Uzbekistanie i Tadżykistanie krajach kulturalnie zbliżonych do Iranu w tańcu wykorzystywane są ruchy ramion oraz shimmy, wdzięczna wyciągnięta ku górze postawa oraz bogata gestykulacja dłoni oraz ruchy ramion.

Należy pamiętać, że taniec brzucha jest bardzo idiosynkratyczny, co oznacza, że jest w dużej mierze zależny od interpretacji tancerza a jego poszczególne odmiany mogą różnić się znacznie.

Taniec brzucha rozumiany jako taniec etniczny, którego forma uzależniona jest od regionu i kręgu kulturowego jego pochodzenia tańczony jest zarówno przez profesjonalnych tancerzy jak i ludność tubylczą. Tańczony jest on nie tylko solowo, ale również w duetach, triach lub większych grupach. W poszczególnych przypadkach tańczony jest w większych wspólnotach lub przez grupy performerów, w których każda osoba odgrywa swoją indywidualną rolę. W Iranie i Turcji zespoły profesjonalnych tancerzy będąc w zaciekłej rywalizacji pomiędzy sobą musiały wypracować unikalny styl. Członkowie tych grup nie tylko tańczą ale i śpiewają, grają na instrumentach, a w swoje występy wplatają elementy gry aktorskiej. W opisywanych wyżej tańcach etnicznych nie występuje coś, co zwykliśmy nazywać „grupową choreografią”. Wiele europejskich źródeł, zarówno w przypadku tańca irańskiego jak i tureckiego, wspomina o duetach, w których każdy z tancerzy odgrywał swoją rolę podczas występu. Oglądając fotografie lub filmy związane z tematem często widać sceny z wieloma tancerzami znajdującymi się w tej samej przestrzeni tanecznej podczas wydarzeń społecznych takich jak np. śluby, ale dopóki takie wydarzenie nie zostanie z choreografowane dla potrzeb występu publicznego każdy tancerz pozostaje indywidualnością. Występujący czasem mogą tańczyć wchodząc ze sobą w interakcje, ale rzadko synchronizują oni swoje ruchy.

We wszystkich regionach gdzie spotykany jest taniec brzucha zarówno profesjonalni tancerze jak i miejscowa ludność wykonują go jako główna forma ekspresji tanecznej. Profesjonalni tancerze dysponują w swoim repertuarze wieloma przemyślanymi interpretacjami, często wysoce dopracowanych występów. Dlatego też na ten gatunek składają się jednocześnie aspekt społeczny i etniczny tańca oraz taniec w wydaniu profesjonalnym i coraz częściej elementy tańca klasycznego.

Taniec brzucha w aspekcie kulturowym bliskiego wschodu

W przeciwieństwie do wielu klasycznych form tańca z Japonii, Bali czy Indii gdzie taniec posługuje się językiem gestów o zdefiniowanym znaczeniu, taniec arabski w świecie islamskim wiąże się z narracją o charakterze abstrakcyjnym. Obecnie na środkowym wschodzie przytłaczająca większość społeczeństwa uważa ten rodzaj tańca bardziej za formę rozrywki niż formę sztuki i nie istnieją przekonywujące dowody by twierdzić, że kiedykolwiek w historii było inaczej. Kathleen Fraser w swoich badaniach dotyczących Kanadyjczyków egipskiego pochodzenia zaobserwowała, że ankietowani opisują taniec jako będący nieodzownym elementem ich kultury, ale niezbyt poważnym. Przyznawali oni szczerze, że kochają swój taniec, ale nie skłaniali się do zdania, że mogliby go nazwać formą sztuki.

W przeciwieństwie do muzyki w świecie arabskim, taniec nie posiada długiej tradycji (definicji, akademii na której można by się go uczyć czy zdefiniowanych nazw figur tanecznych) – jednakże ostatnio w tym względzie zostały poczynione pewne zmiany, by umieścić tą formę ekspresji w obrębie kultury popularnej. Tradycja tańca orientalnego jest ulokowana na styku tak zwanej kultury wysokiej i popkultury o czym świadczy działalność Mahmounda Redy w Egipcie, Mustafy Turana w Turcji i Jamala (Khosrow’a Jamali) dyrektora artystycznego Irańskiego pochodzenia w AVAZ International Dance Theatre w Stanach Zjednoczonych, których zamiarem było wyniesienie tańca do poziomu sztuki poprzez wysoki poziom występów wykorzystujących choreografie.

Na bliskim wschodzie, profesjonalne występy taneczne wiążą się ze złą reputacją, w przeciwieństwie do powszechnie szanowanych i należącymi do elity tancerzy, z poniekąd muzłumańskiej Jawy, gdzie taniec jest poważaną klasyczną formą sztuki. Ta zła reputacja wynika nie z pruderyjności, ale raczej z Muzułmańskich obyczajów, które nakazują by kobieta pozostawała zakryta w obecności mężczyzn, którzy nie są z nią w odpowiednim stopniu spokrewnieni. Tancerki, które występują w męskiej publicznej przestrzeni silnie przeczą tym obyczajom i wzmacniają szeroko podtrzymywane pojęcie, że tancerki to prostytutki. To właśnie jest powodem, dla którego w Afganistanie czy w Maroku dochodzi czasem do ataków na tancerki.

Skutkiem takiego pojmowania sprawy, taniec wykonywany profesjonalnie nie zależnie od kontekstu skazany jest na powszechne potępienie przez islamskich fundamentalistów i te jednostki w świecie muzłumańskim, które uważają, że muzyka i taniec są pełne grzechu i powinny być zakazane. W Iranie i Afganistanie publiczne występy są zakazane (w Afganistanie od momentu upadku reżimu Talibów w 2002 roku zakazy zostały zniesione). Wiele doniesień od odwiedzających te kraje, a także nagrania wideo odtwarzane w Irańskiej telewizji pokazują, że ludzie pomimo zakazów występują nielegalnie.

W Egipcie obecnie widoczne są silne naciski z towarzyszącymi im czasami groźbami przemocy, by zabronić występów tańca brzucha publicznie, a także podczas wydarzeń życia społecznego, takich jak ślub. Handlarze filmów video z bazaru w Kairze mówią, że unikają trzymania w swoich sklepach pewnych filmów tanecznych z powodu gróźb. Przekonania fundamentalistów nie są w żadnym wypadku powszechnie przyjmowane i dlatego taniec brzucha w przeciwieństwie do tańca regionalnego, jest elementem spornym w społeczeństwie muzułmańskim. Negatywne reakcje są tak silne że Anthony Shay, twórca AVAZ International Dance Theatre, ukuł termin choreofobia by opisać to zjawisko. Badaczka tańca Najwa Adra wymienia szereg eufemizmów, którymi posługuje się ludność Arabska by usprawiedliwić swoje poczynania. Mówi ona: „Można stwierdzić, że taniec jest rzeczą, którą wszyscy mieszkańcy bliskiego wschodu lubią robić, ale której nie pochwalają”.

Taniec brzucha w kulturze zachodniej

Wyobrażenia przedstawicieli świata zachodniego na temat tańca brzucha i innych form tańca orientalnego stanowią kontrowersyjny aspekt orientalizmu. Język tańca brzucha i jego pozycja w strukturze kultury zachodniej, szczególnie Stanów Zjednoczonych określa go mianem „inny”, o którym mówi się że „ nie jest elementem mojej kultury” co w rezultacie kreuje nową egzotyczną, fantastyczną tożsamość tego tańca. W tym samym czasie jako magazyn stereotypów również powoduje fizyczne skojarzenia z femme fatale, dzięki tancerkom, które wcielają się w rolę silnych, ponętnych kobiet w społeczeństwie zdominowanym, chcąc nie chcąc, przez mężczyzn.

Wszystkie, często rozbieżne formy tańca z terenów Afryki północnej, Środkowego wschodu, Azji środkowej i wschodniej Europy są w Stanach Zjednoczonych i Zachodniej Europie często wrzucane do jednego worka i nazywane wspólną nazwą taniec brzucha (ang. belly dance). Termin ten został stworzony przez Sola Blooma dla tancerzy z Chicago World’s Fair w 1893 roku w celu wzniecenia u publiczności dreszczyku emocji i podniecenia, a który zyskał nowe znaczenie w późnych latach 60-tych i 70-tych kiedy to amerykańskie zwolenniczki tej formy tańca sprzymierzyły się z drugą falą ruchu feministycznego i nadały terminowi belly dance znaczenia politycznego.

Celem połączonych sił feministek i zwolenniczek orientalistyki było zanegowanie i wyparcie z zachodniej świadomości utożsamiania kobiecego ciała z czymś wstydliwym i negatywnym. Susan Bordo jako feministka i krytyk społeczny kiedyś stwierdziła: „Ciało jest czymś negatywnym, więc jeśli kobieta jest tym ciałem to jednocześnie ona sama jest czymś negatywnym i złym. Czymkolwiek by to nie było to zło: odwróceniem się od wiedzy, Boga, poddanie się seksualnemu pożądaniu, przemocą czy agresją, brakiem silnej woli, nawet śmiercią”.

W Europie i Ameryce północnej pod koniec XIX i początku XX wieku, kilka tancerek z których Ruth St. Denis i Maud Allan są najbardziej znanymi ich przedstawicielami tworzyło swoje własne interpretacje tańca orientalnego. Polegało to raczej na wykorzystywaniu kluczowych ruchów tanecznych zaczerpniętych z tańców bliskiego wschodu niż próbie odtwarzania danego stylu tanecznego jako całości. W XX wieku wiodące gwiazdy filmowe Thedra Baba, Dolores Gray, Hedy Lamarr i Rita Hayworth w serii filmowej biblijnej sagi: Arabskie Noce (ang. Arabian nights) oraz filmie Kismet musicalu z okresu początku rozwoju przemysłu filmowego prezentowały brodwayowską i hollywoodzką wersję tańca arabskiego. Począwszy od lat 40-tych w nocnych klubach serwowano ludziom rozrywkę prezentowaną przez tancerki o etnicznej stylizacji, której wzorców można było doszukiwać się w Greckiej, Libańskiej i bliskowschodniej kulturze. W późniejszym czasie kilka Amerykańskich kobiet o doświadczeniu w innych dziedzinach tańca, jak flamenco, zaczęło podróżować ucząc się tańców ludowych od uznanych tancerzy z Maroka, Tunezji, Egiptu, Syrii, Libanu, Turcji, Persji, Uzbekistanu i Arabii Saudyjskiej. Kobiety te przekazywały później wiedzę przywiezioną z różnych stron świata w Ameryce tworząc przy tym nową jakość tańca, swoistą hybrydę nazywaną z ang. American Tribal. Od lat 70-tych XX wieku ten styl taneczny zaczął zataczać coraz szersze kręgi wśród Amerykańskich kobiet. Poprzez międzynarodowe festiwale rozprzestrzenił się również na Europę, Amerykę Południową, Australię i Azję. Ta duża, eklektyczna i przeważnie kobieca społeczność obecnie komunikuje się między sobą w cyberprzestrzeni używając do tego celu ponad 300 tematycznych stron internetowych, dzieląc się ze sobą zdjęciami i filmami. W ten sposób zróżnicowana forma – etnicznej hybrydy, stała się częścią globalnego przedsięwzięcia goszczącej w restauracjach, salach koncertowych i międzynarodowych festiwalach. W tym kontekście, profesjonalne tancerki i uczniowie tańca brzucha angażują się w budowanie wizerunku kobiety jako kulturowego rezultatu globalnej polityki orientalizmu.

Bliźniaczo pokrewne w swych ideologiach feministki i członkinie ruchu wyzwolenia seksualnego z którymi większość tańczących kobiet się utożsamiała, przyczyniły się do wzrostu zainteresowania tańcem brzucha w latach 70-tych. Na początku okresu tworzenia się ruchu „belly dance” ten nieakceptowalny społecznie wizerunek kobiecego ciała stał się potężnym orężem co zdecydowało o zdefiniowaniu znaczenia tańca brzucha na nowo jako symbolu seksualnego wyzwolenia.

W dzisiejszych czasach wiele jeżeli nie wszyscy z osób praktykujących taniec brzucha mogłoby się podpisać pod stwierdzeniem, że taniec w ich życiu pełni rolę wielofunkcyjną. Uczy o zależności pomiędzy poszczególnymi częściami ciała, współpracy pomiędzy ciałem a umysłem, uczy świadomości i akceptacji erotyzmu własnego ciał i wyzwala od wstydu, co pozwala na zdobycie pewności siebie. Taniec brzucha jest sposobem na wyrażenie siebie, swojej kobiecości w tańcu. Pozwala również odgrywać role, grać uczuciami ukazywanymi na scenie. To wszystko sprawia, że jest różnorodny i fascynujący.