Turmalin jako kamień szlachetny znany jest już od starożytności. Ponieważ posiada bardzo różnorodne formy zewnętrznego wyglądu, w których występują wszystkie kolory tęczy, był często mylony z innymi kamieniami. Na przykład czerwony turmalin, podobnie jak rubin albo granat, był określany w średniowieczu jako „karbunkuł”. Zielone turmaliny były z kolei mylone ze szmaragdami. Swoją dzisiejszą nazwę zyskały dopiero w XIX wieku.
Pierwsze turmaliny pojawiły się w Europie na początku XIX wieku, kiedy to Holendrzy przywieźli kamienie z Cejlonu. Pierwsza wzmianka o „nowym” minerale pochodzi z 1707 roku i jest nieznanego autorstwa. Mowa jest o tym, że „AD 1703 Holendrzy przywieźli ze Wschodnich Indii albo z Cejlonu kamień szlachetny turmalin albo turmale, który ma właściwości przyciągania popiołu z fajki niczym magnes żelazo”. Ze względu na zdolność elektrostatycznego ładowania pod wpływem pocierania, Holendrzy nazywali go „wyciagaczem popiołu”.
Nazwa turmalin pojawia się po raz pierwszy w 1711 roku. Znaczenie nazwy nawiązuje do barwy minerału i syngaleskiego tłumaczy się jako „kolorowy kamień”.
Właściwości turmalinu
Turmalin jest nazwą szeregu minerałów z grupy krzemianów. Ogólny wzór chemiczny jest skomplikowany, ponieważ zamiennie mogą się pojawiać w składzie minerału rozmaite pierwiastki: wapń, sód potas – magnez, lit, aluminium, mangan, żelazo – aluminium, magnez, chrom, wanad, żelazo – krzem, aluminium, bor, beryl. W grupie turmalinowej rozróżnia się kilkanaście odmian, między innymi drawit, uwit, szerlit i elbait.
Turmalin krystalizuje w układzie trygonalnym. Powstają kryształy słupkowe, pręcikowe, igiełkowe w skupieniach ziarnistych, zbitych i promienistych. Te ostatnie stanowią szczególne formy zwane „słońcem turmalinowym”, w których kryształy są ustawione promieniście. Charakterystyczny dla kryształów turmalinu jest podłużny układ bruzd.
Połysk turmalinu jest szklisty, przełam nierówny, muszlowy, a łupliwość jest niewyraźna. Minerał bywa przejrzysty albo bez przejrzystości. Niektóre turmaliny wykazują na dodatek efekt kociego oka (pojawianie się wąskiej smugi świetlnej, przypominającej źrenicę zwierzęcia), zmianę barwy w zależności od polaryzacji światła albo odmienną barwę w świetle naturalnym (żółtawozielona) i sztucznym (pomarańczowoczerwona). Kiedyś wierzono nawet, że turmalin jest kamieniem, który potrafi sam z siebie świecić. Chociaż świecenie nie jest niestety prawdą, to efektowna zmiana barw turmalinu istnieje jak najbardziej.
Turmalin zalicza się do twardości 7 do 7,5 w skali Mohsa, czyli spełnia kryterium kamienia szlachetnego (powyżej 7 w tej skali). Gęstość turmalinu wynosi 3 bis 3,26 g/cm3.
Poza efektami optycznymi, turmalin odznacza się również bardzo dobrym przewodnictwem elektrycznym, daje się też ładować elektrostatycznie poprzez pocieranie albo ogrzewanie. Tę zdolność turmalinu wykorzystywano kiedyś do usuwania popiołu tytoniowego z fajki. Znajduje zastosowanie do wyrobu biżuterii, a także w przemyśle elektrycznym.
Kolor turmalinu
Turmalin występuje w całej szerokiej palecie barw: może być biały, żółty, brązowy, czarny, czerwony, różowy, zielony albo niebieski. Niemiecki mineralog Dietrich Carsten opisał w 1789 roku „odmienności barw”, które uzasadniał pochodzeniem turmalinu:
- szary, prawie czarny turmalin – z Saksonii
- ciemnozielony, w kolorze trawy – z Brazylii
- z zielonych tonów przechodzący w brązowawe – z Cejlonu
- żółtawobrązowy, trzymany pod światło jednak ciemnokarmazynowy – również z Cejlonu.
Antropolog Johann Blumenbach uzupełnił dwa lata później tę listę barw turmalinu o „stalowoniebieski”, „szczypiorkowozielony” i „brązowożółty” prawie jak kalafonia, jako możliwe zabarwienie turmalinu. Pośród wszystkich kolorów turmalinu egzemplarze żółtobrązowe uważał za typowe dla Cejlonu, najdłużej znane.
Z kolei francuski mineralog René-Just Haüy wysnuł w 1806 roku porównanie turmalinu z innymi minerałami:
- zielony turmalin – szmaragd brazylijski
- zielonkawoniebieski turmalin – szafir brazylijski
- żółtawozielony turmalin – peridot z Cejlonu.
Przyczyną takiego zróżnicowania kolorów minerału jest zawartość domieszek rozmaitych pierwiastków. Podczas gdy powstanie turmalinu niebieskiego koloru wyjaśnia się obecnością żelaza, tytan jest barwnikiem zielonego turmalinu, a różowy i żółty minerał jest rezultatem tytanu i manganu. Kolor jaskrawozielony, zielononiebieski i niebieski zawdzięcza turmalin zawartości miedzi. W zależności od koloru, turmalin nosi różne nazwy handlowe, na przykład:
- różowy – rubelit
- fioletowy – syberyt
- żółty – kanarkowy turmalin
- niebieski – indigolit
- zielony – chromolit
- szary – afrizyt
- czarny – szerlit
- bezbarwny – achroit.
Możliwe są zarówno turmaliny bezbarwne, jak i kamienie o wszystkich kolorach zwykle połączonych warstwowo. Z powodu niezwykłego bogactwa barw turmalinu możliwe są pomyłki z innymi minerałami, szczególnie z barwnymi diamentami, szmaragdem, ametystem, andaluzytem, cyrkonem, peridotem, rubinem albo hyddenitem.
Istnieje odmiana turmalinu, która posiada czarno zabarwione końce kryształów, natomiast ich reszta ma jaśniejszą barwę. Z kolei turmaliny brazylijskie mają często czerwoną centralną część, otoczoną białą warstwą, a zewnętrzna część kamienia jest zielona. Turmaliny z Afryki Południowej są natomiast często w środku zielone, a na zewnątrz czerwone.
Zmiana albo wzmocnienie koloru turmalinu jest stosowane przede wszystkim do kamieni, które są używane do wyrobu biżuterii. Przy pomocy różnych zabiegów można poprawić jakość barwy kamieni. Intensywność koloru nadaje wielu minerałom wyżarzanie w temperaturze 450-650 stopni.
Znaczenie i zastosowanie turmalinu
Turmalin cieszył się od niepamiętnych czasów wielką popularnością jako kamień jubilerski do przeróżnych wyrobów: bransolety, wisiorki, kolczyki, pierścionki, naszyjniki. Dla podkreślenia barwy, minerał szlifuje się zwykle fasetkowo, czyli wielościennie. Turmalin jest lubiany w branży jubilerskiej nie tylko z powodu różnorodności barw, ale również dlatego, że ten właśnie kamień symbolizuje ósmą rocznicę ślubu. Nawiasem mówiąc, siódmej rocznicy odpowiada onyks, piętnastej rubin, a dwudziestej szmaragd.
Poza tym turmalin należy do ważnych kamieni leczniczych. Ogólnie przypisuje mu się przede wszystkim regenerujący i ożywczy efekt psychologiczny. Turmalin pobudza dążenie do harmonii i przejrzystości w życiu. Pozwala dokładniej przyjrzeć się zmianom i procesom, a tym samym pomaga je kontrolować. Czarny turmalin (szerl) stanowi szczególną ochronę przed negatywnymi energiami. Turmalin powinien być najlepiej noszony w bezpośrednim kontakcie z ciałem. Niektórzy uzdrowiciele zalecają nawet naklejanie kamienia na chore miejsca. W przypadku usuwania blizn, wciera się w nie turmalin, który ma usunąć nadmiar energii.
Uzdrawiający kamień turmalinu zapewnia lepszy przepływ myśli w mózgu. Może być również stosowany w leczeniu niektórych bólów głowy. Przyczynia się do uwalniania hormonów i stymuluje działanie przysadki mózgowej. Pomaga wzmacniać pamięć. Jeśli potrzebna jest duża koncentracja i skupienie, turmalin zapewnia niezbędny spokój. Sprawia, że osoby mające z nim kontakt spokojnie myślą i podejmują racjonalne decyzje.
Turmalin i znaki zodiaku
W zależności od odmiany turmalinu działa on na różne znaki zodiaku. Z punktu widzenia horoskopów minerał odpowiada ogólnie wszystkim, ale w rozmaity sposób. Działanie turmalinu można przedstawić następująco:
- Silnemu Baranowi przydadzą się różowe i czerwone kamienie. Poczuje przypływ sił celowość działania. Osoby spod tego znaku zodiaku zwrócą na siebie uwagę odpowiednich ludzi, co oznacza karierę i wzrost wynagrodzeń.
- Z natury skryty Lew pozbędzie się fobii pod wpływem zielonego turmalinu. Szczególnie przyda się kobietom, ponieważ rozwieje ich wątpliwości i uchroni przed zazdrością.
- Strzelec znajdzie wsparcie w turmalinie koloru żółtego, różowego, niebieskiego i czerwonego.
- Dla Raka najważniejsze są kamienie niebieskie, pomogą podejmować decyzje i zachować stanowczość.
- Na Skorpiona największy wpływ wykazuje czarny turmalin. Szerlit przyniesie mu spokój i nauczy walczyć ze stresem.
- Rybom najlepiej podarować zielone albo niebieskie turmaliny. Będą bardziej optymistyczne i łatwiej osiągną kompromis.
- Czarny i niebieski turmalin uchroni Byka przed nadmiernym pragmatyzmem i wymaganiami.
- Panna zyska pod wpływem czarnego szerlitu spokój i dobry nastrój.
- Koziorożec odkryje swoje ukryte talenty, jeśli wpłynie na niego różowy albo czarny turmalin.
- Bliźniętom należy podarować różnokolorowe minerały, które przyniosą im sukcesy w wielu dziedzinach.
- Zielone i bezbarwne kamienie są odpowiednie dla Wagi. Pomogą zrealizować finansowe plany i odzyskać wewnętrzną harmonię.
- Wodnik powinien zwrócić uwagę na turmaliny zielonkawe i niebieskie. Pomogą one pokonać własne obawy i osiągnąć znaczące sukcesy.
Występowanie turmalinu
Turmalin występuje w wielu krajach świata, m.in. w Afganistanie, Brazylii, Mozambiku, Pakistanie, Madagaskarze, Sri Lance, Tanzanii, USA, Afryce Południowej.
