Opale już w starożytności były uważane za szczególnie cenne kamienie szlachetne. Bogowie, którzy je stworzyli, przekazali im najlepsze cechy innych klejnotów. Pliniusz Starszy, pisarz i historyk rzymski, opisywał opal następująco: „Ma on delikatny ogień rubinu, lśniącą purpurę ametystu, wspaniałą morską zieleń szmaragdu, złotą żółć topazu, głęboki błękit szafiru, tak że wszystkie kolory połyskują w cudownym zmieszaniu”. Według greckiej mitologii w opalu są zebrane łzy Zeusa, uronione po zwycięstwie nad Tytanami.
Jako kamienie lecznicze, należały wówczas opale do najmocniejszych kamieni mających wpływ na duszę i prawdziwą miłość, ponieważ nawet samo patrzenie na opale nie pozostawało bez skutku. W Indiach noszenie opalu miało przynosić szczęście.
Nazwa kamienia pochodzi prawdopodobnie ze staroindyjskiego sanskrytu, gdzie „upala” znaczy „kamień szlachetny, klejnot”. W osiemnastowiecznej encyklopedii (Grosses vollständiges Universal-Lexicon) znajduje się wzmianka o tym, że słowo opal ma grecko-łacińskie pochodzenie i wywodzi się od „oculus” = „oko”. Ma to związek z wiarą, że kamień może skutecznie poprawić ostrość wzroku. Inni widzą związek z greckim słowem „opallios” albo łacińskim „opalus”, które znaczą tyle, co „widzieć zmianę (koloru)”.
Opale są minerałami wtórnymi, a warunkiem ich powstawania jest rozkład krzemianów i materiału skał wulkanicznych, które stanowią budulec opali. Skała macierzysta, w której występują opale, różni się w zależności od miejsca pochodzenia. Opale australijskie, na przykład, występują w limonicie lub wapieniu, podczas gdy opale z Hondurasu znajdują się w bazalcie, z Meksyku w ryolicie (kwaśna skała wylewna), a z Luizjany – w piaskowcu.
Najbardziej znane złoża opali znajdują się w Australii (Queensland), gdzie wydobywa się zdecydowaną większość wszystkich sprzedawanych na świecie opali. Na drugim miejscu pod względem wydobycia opali jest Etiopia, a poza tym te tęczowe minerały są też znajdowane miedzy innymi w Czechach, Japonii, Rosji, Rumunii i Słowacji. W Polsce występują tylko opale nieszlachetnej odmiany.
Właściwości opalu
Pod względem chemicznym opal jest uwodnioną krzemionką o składzie SiO2·nH2O i jest zaliczany do krzemianów. Od innych minerałów kwarcowych wyróżnia się amorficzną budową kryształów oraz zawartością w nich wody, co nie ma miejsca w przypadku ametystu, kryształu górskiego, cytrynu, tygrysiego oka i innych kamieni. Udział tak zwanej wody krystalizacyjnej w opalach nie jest ściśle zdefiniowany, ponieważ waha się w zależności od stanu i wieku minerału i wynosi od 9% do maksymalnie 20%.
Z biegiem czasu ilość wody w kryształach może się zmniejszyć na skutek niewłaściwego przechowywania i naturalnego starzenia. W efekcie opale stają się popękane i łamliwe, a typowa gra kolorów traci na intensywności. Smarowanie pęknięć woskiem, wodą albo olejem przynosi tylko krótkotrwały efekt.
Opale należą do minerałów o amorficznym układzie krystalograficznym, to znaczy, że nawet pod dużym powiększeniem nie widać form krystalicznych ewentualnie uporządkowanej siatki kryształów. Ten minerał nie wykazuje łupliwości, a przełam ma muszlowy do nierównego. Połysk kamienia jest szklisty, woskowy albo perłowy, przejrzystość różna. Opal przezroczysty jest nazywany opalem kryształowym albo wodnym.
Z twardością w skali Mohsa od 5,5 do 6,5 należy opal do minerałów średnio twardych. Jego gęstość wynosi 1,98 bis 2,5 g/cm3, w zależności od zawartości wody.
Kolor opalu, opalizacja i opalescencja
Poza białą barwą bardziej znane są opale, które lśnią wszystkimi kolorami tęczy i to w sposób, jaki nie zdarza się w żadnym innym minerale. Nie bez powodu flamandzki lekarz i mineralog Anselmus de Boodt (1550-1632) zaliczał opale do najpiękniejszych kamieni szlachetnych, które wykazują niezwykłą grę barw. Inny mineralog Anton Estner (1730-1810) kolor opalu opisywał następująco: „Jego gra barw, a raczej ich przechodzenie, przebiega zwykle od błękitu nieba, lazuru albo fiołkowego w złotą żółć, a także ognistą i karminową czerwień do szmaragdowej zieleni. Lśnią mniej lub bardziej widoczne formy punkcików, plamek, prążków i smug.” Kolor opalu zmienia się w zależności od kąta patrzenia (opalizacja), a na skutek odbicia światła pojawia się charakterystyczna mlecznobiała albo perłowa poświata (opalescencja).
Efekt opalizacji może dawać różne dominujące barwy, według których rozróżnia się kilka typów opali: zielony, różowy, złoty, mleczny, ognisty, niebieski i pawiowy.
Znaczenie i zastosowanie opalu
Ze względu na różnice kolorów względnie rodzaj opalizacji rozróżnia się opale szlachetne i zwykłe (nieszlachetne). Opale nieszlachetne to takie, których tęczowe barwy opalizacji nie są wyraźne. Grę kolorów w pełnym wymiarze prezentują natomiast opale szlachetne.
Nie każdy opal posiada wrodzoną urodę, wiele z nich wymaga pewnych zabiegów, aby przede wszystkim wzmocnić opalizację i kontrast między barwą minerału i kolorami efektu optycznego. Właściwości opalu zostają wzmocnione poprzez odpowiedni szlif. Te kamienie uzyskują zwykle szlif kaboszonowy, przez który rozumie się płaskie oszlifowanie dolnej powierzchni i nadanie półokrągłej formy stronie wierzchniej. W ten sposób blask oszlifowanego kamienia i jego oryginalne lśnienie zostają wyraźnie wzmocnione. Szlif fasetkowy (wielościenny – brylantowy) stosuje się rzadko i tylko do przejrzystych opali.
Opale znajdują zastosowanie przede wszystkim w wyrobach jubilerskich, jak kolczyki, pierścionki, bransolety, wisiorki. Poza tym opale są stosowane jako kamienie lecznicze, co jednak odbywa się bez potwierdzenia badaniami klinicznymi.
Działanie na poziomie fizycznym
Opal jako mocy kamień leczniczy działa już podczas zwykłej, zewnętrznej obserwacji. Wiele osób umieszcza opal w mieszkaniu albo oprawia go w formie biżuterii. Aby mógł oddziaływać na poziomie fizycznym, powinien być noszony na ciele. Służą do tego wisiorki, bransoletki albo kolczyki. Przez nie jest przekazywana energii kamienia do organizmu człowieka. Ponieważ opal może powstawać z różnych materiałów wyjściowych, a na dodatek zawiera wodę krystalizacji, w rzadkich wypadkach może zawierać rozpuszczone w wodzie szkodliwe substancje.
Opal jako kamień szlachetny wzmacnia zdolności komunikacyjne człowieka i jego dobre samopoczucie poprzez różnorodne działanie. Wspomaga żołądek i jelita oraz wzmacnia serce. Na dodatek jego energia wpływa na przyswajanie żelaza i stymuluje działanie nerek. Wiele osób wykorzystuje kamień w przypadku dolegliwości trawiennych albo do leczenia wysypek skórnych. Opal wykorzystuje się również do leczenia zaburzeń odżywiania, jak anoreksja. Może działać przeciwko anemii i łagodzić objawy reumatyczne.
Działanie na poziomie umysłowym i duchowym
Opal dzięki swoim właściwościom może budzić w ludziach zapał i radość życia. Zapewnia spokój, a jednocześnie zachęca do twórczych działań. Pomaga usuwać mentalne blokady. Jest wykorzystywany w pracy terapeutycznej, eliminuje wewnętrzną niemoc i pobudza do działania. Leczy objawy wypalenia i dodaje nowej energii.
Również w życiu zawodowym może pomóc uzyskać lepszy rozwój osobowościowy i osiągnąć twórczy stan umysłu. Jest przydatny do rozwiązywania konfliktów i procesie mediacji. Zapewnia wsparcie energetyczne.
Opal i znaki zodiaku
Opal jest ważnym kamieniem głównym dla znaków zodiaku Ryb i Raka. Dla Ryb opal jest szczęśliwym kamieniem, który daje radość w życiu i pomaga w smutku. Dla osób spod znaku Raku przynosi harmonię.
Opal jest też ważnym kamieniem wtórnym dla znaków zodiaku Wodnika, Panny i Strzelca. Wodnikowi daje kreatywność, inspiruje jego wyobraźnię i pomaga osiągać cele. Panna zyskuje dzięki opalowi więcej spontaniczności i wzmocnioną świadomość. Dla Strzelca jest opal kamieniem szczęśliwym.
Największy opal na świecie
Żaden inny kraj nie jest tak bogaty w opale jak Australia. Większość tych szlachetnych kamieni pochodzi właśnie z Australii i tam też trafiają się okazy niezwykłej wielkości. W 1956 roku, kiedy w Melbourne odbywały się XVI Letnie Igrzyska Olimpijskie, znaleziony został opal, który przeszedł do światowej historii. Ze względu na te okoliczności, otrzymał nazwę Olympic Australis.
Opal Olympic Australis posiada nie tylko olimpijską nazwę, ale również godną światowego uznania wielkość. Największy opal na świecie waży mianowicie 17000 karatów (ok. 3,4 kg) i wykazuje przy tym wymiary: 28 x 12,5 x 11,5 cm. Kolor tego kamienia jest jasnoniebieski, a oprócz masy szokuje również jego cena, która w 2005 roku wynosiła 2,5 mln dolarów.
