Nazwa tego kamienia szlachetnego pochodzi od arabskiego słowa zarqun = „cynober” albo perskiego zargun = „złocisty”, i jest bezpośrednim odniesieniem do licznych kolorów cyrkonu. W 1789 roku niemiecki chemik Martin Klapporth badał skład chemiczny cyrkonu i odkrył nowy pierwiastek, który na cześć minerału nazwał cyrkonem (Zr).
Nazwa cyrkon jest używana dopiero od czasów współczesnych. W starożytności ten minerał określano jako „hiacynt”, co pozostało zresztą do dzisiaj w stosunku do odmian barwnych od żółtoczerwonych do brązowych. Według greckiej mitologii nosi imię Hyakinthosa, kochanka Apollina, którego z zazdrości śmiertelnie zranił Zefir, lekceważony przez Hiacynta. Z krwi pięknego młodzieńca wyrósł kwiat.
Biały cyrkon był przez wieki bardzo poszukiwanym szlachetnym kamieniem ozdobnym, któremu przypisywano też silne właściwości lecznicze. Pod względem wartości i twardości był porównywalny z diamentem. W przypadku szczególnie dużych i czystych egzemplarzy stosowano go nawet wymiennie z diamentami i stanowił dla nich swego rodzaju zamiennik.
Cyrkon powstał przed 4,4 miliardami lat i jest najstarszym znanym minerałem na Ziemi i na Księżycu. Jako krzemian cyrkonu (ZrSiO4) należy do często spotykanych składników skorupy ziemskiej. Ze względu na odporność na wysokie temperatury, znajduje zastosowanie w przemyśle. Jest słabo radioaktywny.
Właściwości cyrkonu
Cyrkon jest przedstawicielem minerałów z grupy silikatów i tworzy pryzmatyczne, krótkie kolumny, które odznaczają się kwadratowym przekrojem i piramidalnym zakończeniem. Niektóre odmiany cyrkonu są amorficzne, to znaczy nie posiadają struktury krystalicznej albo ich siatka krystaliczna jest zdeformowana lub zniszczona. Powód: w wyniku rozpadu promieniotwórczego atomów struktura sieciowa cyrkonu ulega zniszczeniu.
Ze względu na strukturę i wynikające z niej fizykalne właściwości, wyróżnia się cyrkon wysoki, cyrkon średni, cyrkon niski. Cyrkon wysoki posiada stabilny charakter, natomiast cyrkon niski, zdefiniowany jako minerał metamikryczny (zawierający pierwiastki promieniotwórcze) wykazuje defekty sieci krystalicznej na skutek rozpadu promieniotwórczego.
Optycznie trudno jest rozróżnić cyrkon wysoki od niskiego, ale istnieją jednak pewne wskazówki. „Normalny” cyrkon ma połysk szklany do diamentowego, a na świeżych powierzchniach złomu częściowo tłusty. Połysk niskiego cyrkonu jest natomiast całkowicie tłusty, podobnie jak osłabiona jest czystość i przejrzystość przez pierwiastki radioaktywne. Przełom cyrkonu jest krucho szorstki, możliwość odłupania jest niewielka.
Z twardością 6,5 do 7,5 w skali Mohsa cyrkon kwalifikuje się do grupy kamieni szlachetnych. Gęstość minerału wynosi 3,9 do 4,8 g/cm3.
Kolor cyrkonu
Obok wynikającej z nazwy barwy czerwonozłotej, cyrkon przybiera kolory od fioletu, błękitu, czerwieni i pomarańczu przez żółć do zieleni i brązu; bywa też bezbarwny. Poszczególne kolory cyrkonu są częściowo związane z własnymi nazwami:
- niebieski cyrkon – starlit,
- czerwony i pomarańczowy – hiacynt,
- żółty – jargon.
Różnorodność zabarwienia cyrkonu wynika zarówno z przyczyn związanych z błędami w budowie sieci krystalicznej, jak również z obcych domieszek. Do barwiących cyrkon atomów zalicza się przede wszystkim tor, fosfor, niob, aluminium, żelazo, wapń, hafn, cer, itr i tantal. Cyrkon w czystej formie jest biały, a zielony kolor jest skutkiem wpływu promieniotwórczego uranu.
Cyrkon i cyrkonia
Mimo podobieństwa nazwy, cyrkonia nie jest ani inną formą zapisu, ani synonimem cyrkonu. Cyrkonia jest wytworzonym w laboratorium kryształem, który początkowo był produkowany jako imitacja diamentów, a obecnie jest oferowany we wszystkich możliwych kolorach jako imitacja różnych kamieni szlachetnych. Różnice między cyrkonem i cyrkonią polegają nie tylko na sposobie powstawania, ale też na właściwościach fizyko-chemicznych.
| cyrkon | cyrkonia | |
| powstanie | naturalne pochodzenie | sztuczne pochodzenie |
| skład | ZrSiO4 | ZrO2 |
| kolor | fioletowy, niebieski, czerwony, pomarańczowy, żółty, zielony, brązowy, bezbarwny | wszystkie kolory |
| połysk | diamentowy, szklany do tłustego | tłusty do szklanego |
| twardość | 6,5 do 7,5 | 8 do 8,5 |
| gęstość | 3,9 do 4,8 g/cm3 | 5,6 do 6,0 g/cm3 |
| cena | zależy od koloru, czystości, szlifu i wagi | od kilkudziesięciu złotych |
Znaczenie i zastosowanie cyrkonu
Cyrkon zalicza się do najbardziej popularnych kamieni szlachetnych na rynku jubilerskim. Ten minerał może konkurować z diamentem pod względem blasku, a oszlifowany cyrkon prezentuje ogień i grę kolorów, będąc korzystną cenowo alternatywą dla diamentów.
W każdym razie należy zachować ostrożność wobec cyrkonów oferowanych w sprzedaży jako diamenty. Przede wszystkim cyrkon bezbarwny bywa sprzedawany pod mylącą nazwą diamentu cejlońskiego albo diamentu matara. Oszlifowane przypominają diamenty, nie są jednak żadną lokalną odmianą tych kamieni, ale jedynie próbą podbicia ceny mniej wartościowych minerałów poprzez nadanie chwytliwej nazwy.
Cyrkon, a szczególnie hiacynt, pomaga poradzić sobie z rozłąką, stratą albo utratą dóbr materialnych. Pozwala radzić sobie z rzeczywistością, wyjaśnia wszystko, co ulotne, uczy odróżniania rzeczy ważnych od nieważnych. Ponadto uwalnia ten szlachetny kamień leczniczy od uprzedzeń i zniewolenia przez konwenanse. Pomaga uwolnić się od melancholii, braku poczucia własnej wartości oraz zwiększyć pewność siebie. Cyrkon może stymulować nowe pomysły, urzeczywistniać je i realizować marzenia.
Hildegarda z Bingen i cyrkon
O cyrkonie wspomina w swoich dziełach już słynna średniowieczna uzdrowicielka Hildegarda z Bingen. Według niej
Cyrkon (nazywany wówczas hiacyntem) tworzy się wczesnym rankiem w ogniu, kiedy powietrze jest jeszcze umiarkowanie ciepłe. Ma naturę bardziej ulotną niż ognistą i czuje powietrze. Jest jednak gorący ponieważ narodził się z ognia. Kto ma słaby wzrok, zmętniałe albo zaognione oczy, powinien skierować cyrkon w stronę słońca, aby się nagrzał. Następnie należy zwilżyć go śliną i przyłożyć do oczu, aby też przejęły ciepło. Zabieg należy powtarzać, aż oczy się naprawią.
Kto ma gorączkę, powinien wino w naczyniu postawić w słońcu, aby się nagrzało. Następnie trzeba w tym winie zanurzyć cyrkon. Wino należy pić przez trzy-cztery dni rano na czczo i wieczorem przed snem. Taka kuracja powinna pomóc. Chory na serce powinien cyrkonem nakreślić na piersi krzyż – to powinno przynieść ulgę.
Cyrkon i znaki zodiaku
Cyrkon jest ważnym kamieniem dla osób spod znaku byka. Ten kamień szlachetny pomaga im przetrwać rozstania i straty, i powrócić do rzeczywistości. Niebieski cyrkon pomaga natomiast Strzelcowi i wspomaga jego zdrowie psychiczne.
