W całym Afganistanie aż do wczesnych lat 70’ żyło mnóstwo rzemieślników, którzy wyrabiali metalowe przedmioty codziennego użytku – „klepali” więc puchary, kubki, miski czy sztućce. Tworzyli oni także biżuterię ze srebra, ale i złota, miedzi bądź białego metalu. Niektórzy z artystów chodzili od wsi do wsi tylko po to, aby stworzyć przepiękne ozdoby na zamówienie zamożniejszych rodzin. Jak właściwie wyrabiano turkmeńską biżuterię?
Sposoby tworzenia biżuterii etnicznej w Afganistanie
Metod wyrabiania ozdób było naprawdę sporo. Najbardziej popularną było rzecz jasna wytapianie – polegało ono na wytapianiu „świecidełek” w formach z piasku (otwartej lub zamkniętej), a uzyskany odlew następnie się… rozbijało. Kolejnym sposobem było wycinanie części ze srebrnej blachy, a następnie lutowanie ich ze sobą (ewentualnie zszywanie lub zespalanie). Poszczególne elementy można było również formować przy użyciu matryc z żeliwa, brązu, drewna bądź kamienia – później nadawano im pożądany kształt oraz lutowano razem z wyciętą uprzednio sztuką ozdoby.
Dekorowanie biżuterii etnicznej również było bardzo różnorodne. Można było ozdabiać ją poprzez wykłuwanie, wytłaczanie wzoru, grawerowanie, przełamywanie (młotkiem lub dłutem), nakładanie emalii (szczególnie gdy były to ozdoby z metalu) bądź ogniowe pozłacanie (pokrywanie biżuterii złotym pyłem, jaki rozpuszczono wcześniej w rtęci). Innymi metodami dekorowania ozdób kobiecych było filigranowanie (cienkie druty na krawędzi wyrobu) bądź granulowanie (srebrne stopione krople). Warto wspomnieć, że kamienie bądź kawałki szkła umieszczano również dzięki przylutowanym obramowaniom i stopkom.
Podstawowe zestawy jubilerskie rzemieślników
Powyższe sposoby wyrabiania i dekorowania „świecidełek” można było spotkać niemal we wszystkich krajach muzułmańskich. I tak, techniki emaliacyjne widać wyraźnie w uzbeckich ozdobach z Buchary, pozłacanie ogniowe charakteryzuje biżuterię turkmeńską (np. plemię Tekke), granulowanie widać w ozdobach Kazachów, a przylutowane części etnicznej biżuterii spotkać można u Turkmenów, w afgańskim plemieniu Kuchi bądź w pakistańskiej dolinie Swat.
Warto wspomnieć teraz, z czego składał się podstawowy „zestaw roboczy” każdego rzemieślnika-jubilera. Otóż, korzystali oni głównie ze skórzanego miecha (połączonego z rurką rogiem… koziorożca), stalowych foremek (do wyklepywania wzorów), kowadełka, tygielka, szczypiec (różne rodzaje), młoteczków, nożyc, rylcy i czasami piłki służącej do cięcia metalu. Co ciekawe, metal pozyskiwali oni ze starych i bezużytecznych już przedmiotów bądź po prostu wyszukiwali go na bazarze. Na biżuterię etniczną przetapiano także stare chińskie monety.
Ornamenty i… zniknięcie artystów
Afgańskie plemiona do blaszek z metalu dolutowywali filigranowe ornamenty, a także doczepiali do nich srebrne kulki bądź brzęczące monety (na krótkich łańcuszkach). Wszelkiego rodzaju talizmany, pierścienie, bransolety czy broszki zdobiono karneolami (krwawnikiem), ale z czasem pojawiły się również inne kamienie półszlachetne – turkus, agat czy lapis lazuli. Oczywiście krwawnik zdobił biżuterię etniczną najczęściej, ponieważ to właśnie jemu Turkmeni przypisali magiczne wręcz właściwości.
Niestety, ale dawni rzemieślnicy w większości już… zniknęli. Można znaleźć naprawdę niewielu z nich – m.in. w Kabulu, czyli stolicy i jednocześnie największym mieście Afganistanu. Warsztat jubilerski znajduje się tu m.in. przy słynnym meczecie Pule Heszti oraz w samym centrum dzielnicy Szari Nał. Niegdyś biżuteria turkmeńska pokazywała status społeczny rodziny, jednak z biegiem czasu wiele się zmieniło. Całe szczęście, w kilku regionach można jeszcze spotkać nie tylko wiernych tradycji rzemieślników, ale też kobiety z etniczną biżuterią: na głowie, ramionach bądź piersi. Ozdoby te nadal zabezpieczają je przed brakiem bycia niezależną, stanowiąc swego rodzaju zabezpieczenie przyszłości. Warto wyruszyć w głąb Azji Środkowej chociażby po to, by poznać bliżej te ginące już niestety kultury świata.
