Pasztuni (albo Pasztunowie) to rdzennie afgańska ludność spokrewniona między innymi z Persami i Kurdami. Nazwa Pakhtun (Pasztun) ma prawdopodobnie te same korzenie, co dwie afgańskie prowincje Paktika i Paktija. Wywodzą się one od słowa Pactyan, nazwy irańskiego plemienia ze staroperskiej prowincji Arachozji, odpowiadającej mniej więcej dzisiejszemu obszarowi Kandahar.
Wesele w Afganistanie to wydarzenie nadzwyczajne. Tym bardziej nadzwyczajne, że nieodwracalne. Rozwodów w Afganistanie nie ma, i to nie dlatego, że są zakazane. Islam deklaruje kategoryczną niechęć do takiego rozwiązania rodzinnego życia, niemniej jednak dopuszcza rozwód. Pasztunowie jednak się nie rozwodzą. To nie jest akceptowane, a rozwód jest uważany za działanie nieprzyzwoite, które pozostawia jak najbardziej negatywny ślad na reputacji całej rodziny. A tę w Afganistanie bardzo się ceni. Dlatego do wyboru małżonków podchodzi się niezwykle poważnie, a zawarcie ślubu świętuje bardzo hucznie.
Przyczyny i formy zawarcia małżeństwa przez Pasztunów
Według pasztuńskich obyczajów, do zawarcia małżeństwa wystarczy jedna z następujących przyczyn:
spłacenie długu krwawej zemsty rodowej,
pogodzenie ze sobą dwóch wrogów,
otrzymanie wysokiego wykupu (kałym) przez biedną rodzinę, wiążącą się z bogatym i wpływowym rodem,
małżeństwo po prostu z miłości.
Małżeństwo z wykupem – kiedy za narzeczoną płaci się jej rodzinie pieniędzmi albo towarem. Wysokość kałymu (wykupu) jest określana zaraz po oględzinach i zmówinach obu stron.
Małżeństwo z wymianą – kiedy obie rodziny wymieniają się córkami. Kałym jest w tym wypadku wypłacany jak przy małżeństwie z wykupem. Czasem, jeśli strona narzeczonego nie jest w stanie wypłacić wykupu, następuje tyko wymiana.
Małżeństwo z miłości – następuje albo drogą wykupu, albo wymiany.
Małżeństwo jest zawierane, aby przerwać krwawą zemstę i pogodzić dwa zwaśnione rody. Ta forma również odbywa się z wykupem albo z wymianą.
Znana Pasztunom forma małżeństwa, kiedy jakiś zamożny i wpływowy mężczyzna, wykorzystując swoją pozycję, żeni się z dziewczyną z ubogiej rodziny, często wbrew jej woli – rodzina dziewczyny otrzymuje za nią wykup.
Małżeństwo z porwaniem dziewczyny, czyli kradzież narzeczonej, za zgodą albo bez zgody jej samej lub rodziców. Przy tej formie kałym nie jest wypłacany.
Małżeństwo z dziewczyną, z którą nikogo nie swatano ze względu na jakieś pomówienia albo niedostatki. Rodzice zgadzają się na minimalny kałym albo na małżeństwo w ogóle bez wykupu.
Wiek do zawarcia małżeństwa
Bardzo młody wiek narzeczonych to obyczaj wielu narodów Wschodu. W religii muzułmańskiej uważa się, że dorosłość to wiek, od którego należy wypełniać religijne nakazy – u chłopców 12 lat, u dziewcząt – 9 lat. Niemniej jednak wiek osób zawierających małżeństwo może się wahać w dużym zakresie w zależności od rozmaitych okoliczności. U Pasztunów wiek do zawarcia małżeństwa zależy od posiadania środków na wykup żony oraz na utrzymanie rodziny. W praktyce wynosi on 18-20 lat dla narzeczonego i 14-16 lat dla narzeczonej.
Swaty
Aż do ślubu młodzi ludzie nie mają w Afganistanie żadnych romantycznych historii – z wyjątkiem swatów. Pary dobierają rodzice, a sami zainteresowani mają niewielki udział w wyborze przyszłego współmałżonka. Kiedy chłopak osiągnie wiek dorosły, jego rodzice zaczynają rozmowy z rodzicami tej dziewczyny, którą wybrała specjalnie wynajęta do tego kobieta. Ona, zachowując dyskrecję, odwiedza różne domy i informuje swojego zleceniodawcę o moralności rodziny tej, czy innej dziewczyny, o urodzie i zachowaniu jej samej, a także o sytuacji finansowej rodziny. Szczegółowo badane są życiorysy ojca i matki hipotetycznej synowej.
Dopiero po przeanalizowaniu wszystkich czynników i wyborze odpowiedniej dziewczyny, rodzice młodego człowieka rozpoczynają konkretne kroki. Przede wszystkim nawiązują przyjazne kontakty z rodziną dziewczyny, nie ujawniając motywów. Nawet jeśli obie strony są zainteresowane tym działaniem, przez pewien czas nikt nie wspomina o ewentualnym małżeństwie dzieci. Do rozmów na ten temat może upłynąć rok albo i dwa. W tym czasie odbywają się częste wizyty z gościną i wymianą podarkami.
Po tym okresie matka chłopca i grupa kobiet idą do domu dziewczyny. Matka młodego człowieka zaczyna wychwalać dziewczynę i swojego syna, i proponuje matce dziewczyny, aby ich rodziny zostały spokrewnione. Przybyłe kobiety również ją wspierają, podkreślając zalety chłopaka, dziewczyny i jej matki. Na tym spotkaniu matka dziewczyny mówi mało. Na zakończenie dziękuje wszystkim za wypowiedziane pochwały i nalega, aby nie spieszyć się z weselem, ponieważ dzieci są jeszcze bardzo młode. Obiecuje naradzić się z mężem. Kobietom proponuje się poczęstunek.
Przez kilka miesięcy rozmowy są zawieszone. Jeśli odpowiedź jest odmowna, przekazuje się ją niezwłocznie i w delikatny sposób, tłumacząc tym, że dziewczyna jest słaba i nie może jeszcze wykonywać domowych zajęć. Jeśli natomiast wszystko idzie dobrze, chłopak otrzymuje oficjalną zgodę rodziców dziewczyny. Ceremonia swatów zwykle zamyka się rozmową o wielkości wykupu, który ojciec chłopaka winien jest zapłacić ojcu dziewczyny.
Zmówiny i zaręczyny
Kiedy kałym zostanie już uzgodniony, ojciec narzeczonej wręcza ojcu chłopaka jedwabną chustkę i igłę z nitką, i kończy swaty. Ojciec narzeczonego, wyruszając do domu, przyszywa chustkę do swojej czałmy (turbanu), żeby była widoczna z daleka. Po powrocie do domu przypina chustkę igłą do drzwi wejściowych i kilka razy strzela na wiwat. Gromadzą się kobiety, zaczyna się bicie w bębny, zebrani śpiewają przed drzwiami z chustką weselne pieśni. Krewni i przyjaciele składają życzenia rodzicom narzeczonego. Zwyczaje związane z zaręczynami w Gazni mogą się różnić od tych w Kandahar i innych prowincjach Afganistanu. W Nangarhar, na przykład, na zakończenie swatów wręczają ojcu narzeczonego jedwabną chustkę, w której jeden koniec są zawiązane złote monety, a drugi ziemia. Jedwab symbolizuje delikatność i subtelność dziewczyny, złoto – niewinność i czystość, a ziemia – cierpliwość i pokorę.
Okres między zaręczynami i ślubem
Po zaręczynach obie strony zwykle starają się wzajemnie unikać. Narzeczona zawsze zasłania twarz podczas spotkania z narzeczonym lub jego krewnymi, którzy z kolei za wszelką cenę starają się zobaczyć ją ukradkiem. Urządzają w tym celu rozmaite zasadzki i w razie sukcesu, przechwalają się jeden przed drugim. Ale dziewczyna znajduje się wówczas w niewygodnym położeniu, jako że zaczynają się z niej podśmiewać i żartować. Zdarza się czasem, że sami rodzice dziewczyny za symboliczną opłatą odsłaniają twarz córki przed kimś z rodziny chłopaka.
Narzeczony też unika spotkań z krewnymi dziewczyny. Bywa i tak, że aby zobaczyć twarz swojego wybranego, dziewczyna ucieka się do różnych wybiegów, na przykład robi otwór w zasłonie, podgląda przez szczelinę w ścianie, obserwuje zza rogu itd. Ale kiedy dowiedzą się o tym jej koleżanki, długo będzie przedmiotem kpin i naśmiewania.
Przedweselne przygotowania
Dzień ślubu, na który umawiają się strony obojga narzeczonych daje im zapas czasu rzędu 6-8 miesięcy. W większości przypadków wesele wyprawia się w okresie jesieni lub na początku zimy, jako że dostępne są w obfitości różne produkty żywnościowe, a ludzie mają odpoczynek od polowych robót. Okres przed ślubem jest wypełniony intensywnymi przygotowaniami. W domu narzeczonej szykuje się duży posag. Kobiety z domu i sąsiadki szyją i wyszywają ubrania dla narzeczonej i narzeczonego. Pracują dzień i noc. Poza tym młodą parę trzeba wyposażyć w prawie cały sprzęt domowy. Trzeba zauważyć, że matka narzeczonej przygotowuje prezenty dla zięcia – czałmy (turbany), futro, komplet odzieży, buty, konia, broń. Chociaż matka narzeczonego też jest zajęta przygotowaniami, to mimo wszystko spada na nią mniej obowiązków niż na matkę dziewczyny. Do prezentów, które przekaże synowej należy kwiecisty, pięknie haftowany komplet ubrań, para szali i złote ozdoby.
Przed pasztuńskim weselem narzeczony przygotowuje ubrania i ozdoby dla swojej przyszłej żony, a teść – wyposażenie domu młodej pary. W jego skład wchodzą łóżka, sienniki, pościel, poduszki, naczynia kuchenne, kubki, czajniki itp. Wszystkie rzeczy przed ślubem są prezentowane gościom. Oprócz tego wszystkiego narzeczony przygotowuje na wesele kilka baranów, mąkę i niektóre inne potrzebne produkty. W ustalonym dniu są one dostarczane do domu dziewczyny.
Kiedy narzeczony wszystko przygotował do ślubu, posyła do domu teścia swoją siostrę, matkę albo inną krewną ze strojem dla narzeczonej, owocami i innymi rzeczami. Ten moment uważa się za początek weselnych uroczystości.
Przygotowania narzeczonej do ślubu
Bezpośrednio przed ceremonią ślubną, w domu narzeczonej trwają zabiegi upiększające. Zajmują się tym prawie wszystkie kobiety z domu. To „dodawanie” dziewczynie urody stanowi dla niej bardzo nieprzyjemny proces. Kilka kobiet masuje jej twarz, myje i namaszcza oliwą i wonnymi olejkami włosy, a najbardziej ciężką częścią toalety jest zwyczaj depilacji twarzy. Wykonują go w pomysłowy sposób: jedna z kobiet zbliża do twarzy cienką, jedwabną nić, a druga szybkim ruchem dwóch palców chwyta nitkę razem z włosem. Tę bardzo bolesną operację wykonują wszystkim kobietom, nie zwracając uwagi na to, czy mają jakieś defekty twarzy, czy nie. Następnie twarz myją ciepłą wodą bez mydła i dokładnie pudrują.
Osobnym obyczajem jest uczesanie narzeczonej. W jej domu gromadzą się kobiety, w większości krewniaczki dziewczyny, żartują i bawią się. W pewnym momencie wprowadzają i sadzają pośrodku narzeczoną. Jest już ubrana i przystrojona. Kobiety zaplatają jej warkocze na nowo. Tutaj też istnieją różne sposoby zaplatania. W czasie tego zabiegu biją w bębny i śpiewają specjalną pieśń. Narzeczona powinna wtedy mocno wzruszać i płakać, zakrywając twarz białą chustą. Zgodnie z tradycją, dziewczyna koniecznie musi płakać, w przeciwnym razie kobiety będą ją obmawiać.
Weselny korowód
Według obyczaju, w dniu ślubu z domu narzeczonego do domu narzeczonej wyrusza grupa krewnych, tworząca weselny orszak, w celu przywiezienia dziewczyny do domu jej przyszłego męża. Na czele orszaku idą z bębnami i trąbkami, a dalej teść i inni starsi członkowie rodziny pana młodego. Pochód zamyka młodzież, strzelając z karabinów. Weselny orszak składa się wyłącznie z mężczyzn. Idą zwykle najdłuższą drogą, modląc się na chwałę Allaha. Na spotkanie pochodu wychodzi ojciec narzeczonej albo jej krewny i prowadzi na specjalnie przygotowane do tańców i strzelania miejsce. Śpiewy i zabawa trwają całą noc. Rano panna młoda w otoczeniu koleżanek i krewnych wyjeżdża do domu męża. Zwykle bywa niesiona w palankinie na ramionach wiejskich chłopców.
Przyjęcie weselne
U Pasztunów wesele trwa trzy dni. Przez cały ten czas, na ile pozwala sytuacja finansowa rodzin obojga młodożeńców, uczestnicy są goszczeni najlepiej, jak się da. Każde weselne przyjęcie składa się 8-9 różnych dań. Wszystkie są podane gościom i każdy może zaczynać, na co ma ochotę – choćby od słodyczy.
Co kraj to obyczaj
Wspomniane na początku formy pasztuńskiego małżeństwa mogą wyglądać na wyrachowane i pozbawione wrażliwości. Nasuwa się też pytanie: A co, jeśli narzeczona nie podoba się narzeczonemu, albo narzeczony nie przypadnie dziewczynie do gustu? Tak bywa, ale bardzo rzadko. Młodzi Pasztunowie – chłopcy i dziewczęta – nie mają po prostu z kim porównywać swoich poślubionych małżonków. Nie istnieją dla nich poprzedzające ślub romantyczne doświadczenia z innymi partnerami. Ich los został przesądzony z jednym człowiekiem. I na całe życie stanie się jedynym źródłem miłości, czułości i radości. Kiedy pasztuńscy małżonkowie widzą, że coś jest nie tak z ich małżeństwem, starają się je poprawić, dlatego że nie mają innego wyboru. Można zapytać: A gdzie jest w tym wszystkim wolność? Tyle tylko, że przy całej tej naszej zachodniej wolności, jak często spotykamy naprawdę udane związki? W Afganistanie widać je znacznie częściej. I czy wybór współmałżonka, którego my dokonujemy sami, nie jest taką samą loterią – uda się, nie uda? W takim razie jaka to różnica, czyja ręka wyciągnie los z koszyka – nasza, czy kochającego nas rodzica?
