Strój ludowy, jak żaden inny element tradycyjnej kultury, stanowi ważny wskaźnik etniczny i socjalny. Chociaż białoruski ubiór posiada wspólne korzenie z rosyjskim i ukraińskim, to jednak jest w pełni samodzielnym zjawiskiem. Jest nie tylko zbiorem odzieży używanej przez Białorusów w ciągu wieków, ale też jednym z najważniejszych składników narodowego dziedzictwa Białorusi.
Na niewielkim terytorium naszych wschodnich sąsiadów badacze wyróżniają ponad 30 odmian stroju ludowego podzielonych na 6 typów odpowiadającym głównym regionom Białorusi.Historia
Najstarsze dokumenty dotyczące białoruskiej narodowej odzieży pochodzą z XVI wieku. W Statucie Litewskim z 1588 roku są wyliczone niektóre elementy wierzchniej odzieży oraz nakrycia głowy.
Tkaniny były wyrabiane z wełny, konopi, pokrzyw oraz oczywiście z lnu, który dawał ludziom wszystko: od grubych szarych worków do najcieńszych śnieżnobiałych koszul. Przywożono na Białoruś dla wielmożów również zamorskie tkaniny z Zachodu i Wschodu – wzorzyste, jedwabne.
Chłopi zadowalali się tkaninami własnego wyrobu, a trzeba przyznać, że potrafili tkać najróżniejsze płótna o skomplikowanych splotach. Sami farbowali je za pomocą kory i pączków drzew, polnych kwiatów, korzeni roślin, traw i jagód. W każdym regionie były własne sposoby barwienia tkanin. Białorusini nauczyli się uzyskiwać kolor niebieski, fioletowy, malinowy, jasnożółty oraz różne ich odcienie. Ze sprowadzanych środków używano barwniki z drzewa sandałowego, palisandru, indygowca.
Jedną z najważniejszych cech białoruskiego stroju ludowego jest niezwykła trwałość tradycji. Przejmując różnorodne wpływy w ciągu stuleci, strój białoruski zachował niezmienny krój pewnych elementów, a niektóre jego cechy sięgają odległych czasów pogańskich. Przetrwały w nim archaiczne cechy, jak na przykład starodawne ornamenty i pasiaste zdobnictwo. Także technologie wytwarzania tkanin pochodzą z najdawniejszych czasów.
Kostium męski
Ubranie Białorusina składało się zwykle z koszuli wyszywanej pod szyją i na dole, spodni, kamizelki. Spodnie (nogowice albo portki) szyto z jednolitego albo pstrego płótna lnianego, a zimowe – z ciemnego sukna. Nogawki opadały swobodnie lub były owiązywane onucami i rzemieniami łapci (obuwie wyplatane z łyka). Pod koniec XIX wieku płócienne nogowice stały się bielizną.
Białe, lniane koszule w rodzaju tuniki z długimi rękawami noszono wypuszczone na wierzch i przewiązane kolorowym pasem. Kieszenie zastępowała skórzana torebka zawieszona na szyi albo u pasa.
Za wierzchnią odzież służyły owcze kożuchy, które zamożniejsi obszywali z wierzchu tkaniną i ozdabiali haftem, a najbogatsi nosili futra.
Istniało wiele odmian męskiego nakrycia głowy: magierka z filcowanej wełny, bryl ze słomy (kapelusz), futrzana czapka. Białoruski chłop nosił zimą abławuchę: czapkę uszankę z owczej wełny, z futra zajęczego albo lisiego
Męskie obuwie wykonywano domowym sposobem albo w zakładach rzemieślniczych. Znaleziska archeologiczne świadczą, że szewskie rzemiosło na terenie Białorusi było rozwinięte już w XI wieku. Do XX wieku Białorusini nosili łapcie (z łyka), postoły (z surowej skóry), a w miastach – skórzane sznurowane buty. Bardzo rzadko chłopi nosili drewniaki.
Kostium damski
Damskie odzienie było znacznie bardziej różnorodne niż męskie. Wyróżnia się cztery podstawowe „zestawy”: ze spódnicą i fartuchem; ze spódnicą, fartuchem i kamizelką (garset); ze spódnicą, do której doszyto gorset; z poniawą, fartuchem i kamizelką. Dwa pierwsze są znane w całej Białorusi, pozostałe zaś w rejonach wschodnich i północno-wschodnich.
Noszona przez dorosłe kobiety na koszuli (rubacha) „poniawa” (według historyków, to słowo oznaczało pierwotnie „kawałek tkaniny”), to trzy zszyte kawałki tkaniny, z góry ściągnięte sznurem, zawiązywanym na talii albo poniżej. Poniawa mogła być otwarta z przodu albo z boku, albo też zamknięta. Kolory były różne, często ze wzorami.
Rubacha (damska koszula do kostek) miała kilka odmian, zdobiona była haftem, zwłaszcza na rękawach. Różnego rodzaju spódnice były czerwone, niebiesko-zielone, kraciaste, z podłużnymi i poprzecznymi pasami.
Fartuchy, jak również bezrękawniki (garsety), ozdabiano koronkami, falbankami, haftowanymi wzorami. Damski bezrękawnik szyty z perkalu, aksamitu albo brokatu na podszewce, w najróżniejszych kolorach, był głównym elementem świątecznego ubrania. Z przodu był zapinany na guziki, haftki albo był sznurowany. Całość ozdabiano haftem i naszywkami z barwnej taśmy.
W zimowe dni kobiety nakładały wełniane kurtki, białe i czerwone kożuszki. Najpopularniejszym odzieniem zimowym był owczy kożuch. U Białorusinów miał on prosty krój – tył i poły proste, duży wykładany kołnierz. Dół i rękawy były obszyte pasami owczej skóry, włosem do wierzchu.
Damskie nakrycia głowy pełniły ważną rolę społeczną i obrzędową. Po ich wyglądzie można było określić położenie rodzinne, wiek kobiety, jej status materialny. Nakrycia głowy wykorzystywano podczas obrzędów i rytuałów, na przykład, na weselu pannie młodej uroczyście zmieniano dziewczęce nakrycie głowy na kobiece. Dziewczęta nosiły zwykle na głowach wianki, wąskie, kolorowe wstążki, zaś kobiety zamężne kryły włosy pod czepcem albo zakładały płócienne chusty.
W chłopskich domach kobiety nosiły najczęściej na nogach łapcie, a w chłodną pogodę – postoły. Buty i trzewiki zakładano na wsi tylko od święta; na co dzień tylko w zamożnych rodzinach.
Ozdoby
Wiejskie ozdoby Białorusinek nie odznaczały się zbytnim bogactwem, ale przy całej swej prostocie i skromności pięknie uzupełniały strój i nadawały mu styl charakterystyczny tylko dla tego, czy innego regionu kraju. Były to naszyjniki z tanich metali, z kości, kamieni, korali (szklane, bursztynowe, koralowe, a u zamożnych kobiet – perły albo rubiny). Inne ozdoby, to broszki, bransolety i pierścienie, noszone głównie w bogatych rodzinach.
Haft białoruski
Kluczowym elementem w tradycyjnym stroju Białorusów był haft. Starodawny, geometryczny ornament ozdabiający koszule-soroczki, fartuchy, nakrycia głowy. Wszystkie te stare wzory posiadają motywy pogańskie. Przez wieki zachowały w sobie pierwotne symbole, stworzone przez pogańskie kulty. Symbole białoruskiego haftu przechowały w sobie archaiczne formy, chociaż z czasem utraciły pierwotne znaczenie.
