Poho - unikatowe zjawisko chakaskiej kultury

Poğo (chakaska pisownia: пoғo) – to kobieca ozdoba zawieszana na piersi, która przez wieki swego istnienia zachowała niezmienność formy z nieznacznymi tylko modyfikacjami. Ma kształt półksiężyca, podkowy albo czasem końskiego kopyta wypełnionego techniką haftu drobnymi koralikami i okrągłymi płytkami z masy perłowej (tana) z koralem pośrodku. Szczególny akcent stanowią płytki „tana” w nieparzystej liczbie od 3 do 9. Jeszcze w XIX wieku kobiety nosiły poho na wysokości brzucha, współcześnie zaś – na piersiach.

W zbiorach starych poho można zauważyć trzy „słońca”: jedno w centrum i dwa poniżej z promieniami. Bardzo możliwe, że te znaki symbolizowały wędrówkę Słońca po niebie, jego przemieszczanie się z wyższego świata do świata podziemnego. U wielu dawnych narodów istniało przekonanie, że kiedy Księżyc świeci na niebie, wówczas Słońce przebywa w podziemnym królestwie. Przekazuje przeszłość teraźniejszości, a teraźniejszość przyszłości.

Bardziej współczesna wersja poho, wykonana w XX wieku, przypomina twarz albo maskę. Łatwo dostrzec w takim wzorze „oczy”; na niektórych nawet troje „oczu”. Centralny guzik – tana – to tak zwane „trzecie oko”, albo „wszystkowidzące oko”. Ten właśnie detal podkreśla siłę poho jako amuletu. Duchy opiekuńcze patrzą na nasz świat poprzez te właśnie oczy. Symetrycznie w górnej części znajdują się „uszy”.

Poho pełni dwie podstawowe magiczne funkcje: ochraniającą i wzbogacającą. Jako ozdoba zakrywa ważne życiowo organy człowieka – piersi i brzuch. Ochronę stanowią „tana” z masy perłowej – materiału uzdrawiającego i zabezpieczającego. Muszle kauri (porcelanki) odpędzają złe duchy, a korale przynoszą bogactwo.

Jak powstawało poho?

Zwykle kobiety sporządzały poho dla swoich córek przed weselem. Nosiły je wyłącznie kobiety zamężne (ale już nie wdowy). Do wykonania tej ozdoby potrzebny był zaokrąglony kawałek mocnej tkaniny albo skóry o rozmiarach ok. 30 cm x 30 cm pokrytej z wierzchu tkaniną, najczęściej aksamitem. Cała powierzchnia była bogato wyszywana różnokolorowymi koralikami, koralami, monetami, srebrnymi i złotymi blaszkami, ozdobiona spinkami, a także okrągłymi guzikami z masy perłowej. Wszystko razem tworzyło określony barwny ornament. Do górnej krawędzi przyszywano taśmę, którą nakładano na szyję i w ten sposób układano poho na piersiach.

Poho zwykle haftuje, jeśli tylko ma taką możliwość, matka jeszcze przed wydaniem za mąż swojej córki. Ale bywa czasem tak, że poho wykonuje już po ślubie dla swojej żony mąż.

Poho stanowi narodową osobliwość kobiecego stroju Chakasów, ale podobne ozdoby można spotkać też u Baszkirów i Jakutów.

Poho i muszelki kauri

Często na chakaskim poho można zobaczyć muszle kauri, znane też jako porcelanki. Znane są od pradawnych czasów jako amulety wśród wielu narodów Eurazji. Na terytorium Chakasji pojawiły się porcelanki trzy tysiące lat temu w epoce kultury karasukskiej. W Średniowieczu były bardzo popularne w starochakaskim państwie. Przywożono je z Indii słynnym „jedwabnym szlakiem” przez Chiny, Tybet, Mongolię.

Kauri nazywają się po chakasku „czysłanas”, co znaczy: „głowa żmii”. Jedynie w jednym z dialektów języka chakaskiego noszą one nazwę „tizi” – „ząb wielbłąda”. Chakasi wierzą, że muszla kauri posiada moc sprowadzania duszy dziecka.

Historia

Kobieca ozdoba poho przybyła do nas z głębin wieków. Na wielu kamiennych posągach rozrzuconych po chakaskich stepach w drugim tysiącleciu przed naszą erą można się dopatrzeć podobnych elementów stroju.

Napierśnik jest najpewniej związany z kultem bogini Umaj, która daje w prezencie młodożeńcom dusze dzieci. Dlatego swatka koniecznie musiała włożyć na wesele poho, aby sprowadzić do domu młodej pary miłość bogini i rodzinne szczęście. W dzisiejszych czasach chakaskie kobiety noszą poho nie tylko z okazji ślubu, ale i w dowolne inne święto.