Pierwszy tanzanit został odkryty w lipcu 1967 roku przez Manuela de Souza, pochodzącego z Indii poszukiwacza drogich kamieni. To znaczy, przypisuje mu się to odkrycie, bo tak naprawdę niebieskie kryształy znaleźli w północno-wschodniej Tanzanii masajscy pasterze, dla których nie miały one żadnej wartości. Masajowie pokazali Manuelowi de Soza lokalizację kryształów, który potrafił docenić wartość znaleziska. Początkowo sądził, że odkryty minerał jest dumortierytem albo szafirem. Badania Gemological Institute of America wykazały jednak, że kamień z Afryki jest nieznanym dotąd minerałem.
Początkowo ochrzczono nowy kamień szlachetny jako „niebieski zoizyt”, szybko jednak amerykański jubiler, wiceprezes firmy Tiffany, rozpoznał potencjał tego bardzo rzadkiego kamienia i uznał, że taka nazwa nie przemawia do kobiet. Nadał mu nazwę „tanzanit” – od miejsca pochodzenia. Ojciec chrzestny tanzanitu Henry Platt zdradził w późniejszym wywiadzie, że niebieski kamień szlachetny planowano nazwać „tiffanyitem” albo „plattitem”, jednak nazwa „tanzanit” okazała się trafniejsza. Według niego tanzanit jest najpiękniejszym niebieskim kamieniem szlachetnym, jaki odkryto w ciągu 2000 lat.
Znaleziska tanzanitu meldowano też w regionie Hindukuszu w Pakistanie, jednak tamte kamienie ani czystością, ani jakością barwy nie dorównują afrykańskim.
Właściwości tanzanitu
Tanzanit jest minerałem z grupy krzemianów o wzorze chemicznym Ca2Al3(SiO4)3OH i jest przy tym niebieską odmianą zoizytu. Kryształy tanzanitu są pryzmatyczne i wykazują często powierzchniowe prążkowanie. Duże kryształy tego minerału są rzadkością i przeciętnie mieszczą się w przedziale od 0,5 do 10 karatów (1 karat = 0,2 g).
Połysk tanzanitu określa się jako szklisty, na świeżych powierzchniach przełomu także perłowy. Minerał jest przezroczysty do półprzezroczystego. Egzemplarze tanzanitu, które wyglądają na bardzo czyste, i w których gołym okiem nie da się zauważyć żadnych wtrąceń, spotyka się znacznie częściej niż takie, które są zupełnie wolne od skaz również przy dziesięciokrotnym powiększeniu. Tanzanit ma doskonałą łupliwość i nierówny przełam.
Tanzanit wykazuje twardość 6,5 do 7 w dziesięciostopniowej skali Mohsa, niemieckiego mineraloga. Pod tym względem jest porównywalny z kwarcem i należy do twardych minerałów. Wprawdzie nie spełnia kryterium twardości kamieni szlachetnych, które na skali Mohsa muszą znajdować się powyżej 7, jednak ze względu na rzadkość tanzanitu ten niebieski kamień jest jednak definiowany jako szlachetny. Gęstość wynosi 3,2 do 3,4 g/cm3.
Kolor tanzanitu
Tanzanit ma kolor niebieski w rozmaitych odcieniach: jasnoniebieski, szaroniebieski, ultramaryna, indygo, królewski, szafirowy, fioletowoniebieski i niebieskofioletowy. Z tego względu pomylenie tanzanitu z innymi niebieskimi kamieniami szlachetnymi i minerałami jak ametyst, lazuryt, spinel, niebieskie diamenty, szafir i kordieryt.
W ciągu ostatnich dekad odkryto, że szczególnie intensywny, mocny kolor mają większe kryształy. Większość wydobywanych tanzanitów jest bladoniebieska lub szaroniebieska. Najbardziej poszukiwane i najdroższe są tanzanity niebieskofioletowe, to znaczy takie kamienie, u których przeważa ton błękitu nad fioletem. Posiadanie jednocześnie barwy niebieskiej jak i fioletowej, co szczególnie uwidocznia się u szlifowanych tanzanitów, nazywa się w mineralogii pleochroizmem (zjawisko zmiany barwy w zależności od polaryzacji światła przechodzącego przez obiekt).
Przyczyną niebieskiej barwy tanzanitu są znajdujące się w nim śladowe ilości wanadu. Z tego powodu niebieski minerał został włączony do grupy minerałów allochromatycznych – takich, których kolor wynika z zewnętrznych, a nie strukturalnych czynników.
Całkowicie naturalny, w żaden sposób niepoprawiany tanzanit jest raczej rzadkością. Tylko nieliczne egzemplarze odpowiadają intensywnie niebieskofioletowemu ideałowi. Kamienie są zwykle albo za jasne, nieregularnie przebarwione, albo naznaczone żółtymi lub brązowymi plamami.
Najbardziej powszechną metodą poprawy i korekcji koloru tanzanitu jest wygrzewanie. Surowe kamienie są podgrzewane do temperatury 370-390°C. Proces trwa maksymalnie pół godziny, kiedy to następuje zwiększenie intensywności barwy niebieskiej. Tłumaczy się to utlenianiem jonów wanadu. W każdym do wygrzewania nadają się jedynie tanzanity nieuszkodzone. Kamienie z rysami albo wypełnionymi gazem lukami, pękałyby podczas zabiegu.
Możliwa jest również zmiana koloru zoizytu całkowicie żółtego albo brązowego na tanzanit, o ile zawiera on wanad. Podczas wyżarzania dochodzi do zmian stopnia utlenienia wanadu, co przejawia się zmianą koloru na niebieski. O tym, czy tanzanit został poddany zabiegowi korekcji koloru, nie zawsze można się dowiedzieć, ponieważ sprzedający nie ma obowiązku takiej deklaracji. Inaczej wygląda natomiast sprawa coatingu, czyli nanoszenia na tanzanit warstwy zawierającej kobalt, co zwiększa błękitny blask kamienia.
Zastosowanie tanzanitu w jubilerstwie
Tanzanit jest minerałem hydrotermalnego pochodzenia, skrystalizowanym z gorących cieczy w żyłach i szczelinach. Jest nadal wydobywany w tym samym miejscu, w którym znaleziono pierwsze okazy. Jedyną znaną dotąd na świecie lokalizacją tego rzadkiego minerału jest rejon Merelani Hills w Tanzanii. Ponieważ zasoby minerału w tym miejscu są ograniczone, trzeba się liczyć w przyszłości z dalszą podwyżką cen tanzanitu. Chyba żaden inny kamień szlachetny nie wykazuje takiego rozwoju cen w górę.
Tanzanit ma znaczenie przede wszystkim w formie cennej biżuterii. Od czasów odkrycia w latach 60. ten niebieski kamień fascynuje swoją barwą i stał się popularnym kamieniem szlachetnym i awansował do najdroższych minerałów na świecie. Na cenę tanzanitu znaczący wpływ ma jego rzadkość. Duża podaż tanzanitu jest nierealna, znane złoża są na wyczerpaniu i efektowne kryształy o wysokiej jakości (czystość, kolor) będą coraz rzadsze. Według szacunków, zapasów tanzanitu wystarczy na jakieś 20 lat, czyli już w tej chwili można uznać tanzanit za niezłą lokatę kapitału.
Tanzanit, wykorzystywany do wyrobu biżuterii, jest oferowany w rozmaitych szlifach. Przy wyborze szlifu ważną rolę odgrywa przede wszystkim czystość kamienia. Mętne, nieprzezroczyste kryształy tanzanitu otrzymają raczej gładki szlif kaboszonowy.
Kryształowo czyste i promiennie błękitne tanzanity będą miały szlif fasetkowy, który podkreśli fiolet i błękit w grze świateł z udziałem pleochroizmu. Najczęściej stosowanym szlifem tanzanitu jest szlif okrągły owalny, ale też oktagonalny, szlif łezka, bagiet, poduszkowy, markiza i inne.
Równie urozmaicone jak szlify bywają też kompozycje z tanzanitem, od purystycznych projektów z pojedynczym kamieniem do bogato zdobionej biżuterii, wspartej dodatkowymi połyskującymi kamieniami, jak cyrkon, biały szafir albo białe diamenty. Z kolei biżuteria z surowymi kamieniami tanzanitu opiera się na nieoszlifowanych kryształach mocowanych w kolczykach, pierścionkach albo naszyjnikach.
Tanzanit i znaki zodiaku
Astrologowie do tej pory nie określili jeszcze żadnego znaku zodiaku, który byłby szczególnie związany z tanzanitem. Niektórzy z nich uważają, że minerał patronuje żywiołowi Ognia, a więc Baranowi, Strzelcowi i Lwu. Gorące i pełne energii znaki Ognia potrzebują spokoju, który może dać amulet tanzanitowy. Kamień przekaże im mądrość i nauczy podejmowania właściwych decyzji.
Inni sądzą, że faworytami kamienia są znaki Powietrza – Bliźnięta, Waga i Wodnik. Ale na nich minerał działa zupełnie inaczej, pomagając określić ważne wybory. Twórcze i wszechstronne znaki Powietrza często nie mogą znaleźć swojej drogi, co przeszkadza im w osiąganiu sukcesów.
Ciekawe znaczenie posiada tanzanit w życiu znaków Wody. Ryby, Raki i Skorpiony są bardzo wrażliwe na wszelkie spory wokół nich. Tanzanit zapewni tym znakom spokój ducha i uwolni od psychicznej udręki, co z pewnością doprowadzi do pozytywnych zmian w ich życiu.
Urodzeni pod znakami Ziemi są prawdziwymi pracoholikami, którzy w ferworze zajęć mogą zapomnieć absolutnie o wszystkim. Wydawać by się mogło, że przy tak chorobliwej miłości do pracy nie można mieć nawet nadziei na uratowanie swojej rodziny. Tanzanit pozwala jednak wzmocnić rodzinne więzi Byka, Panny i Koziorożca i nie pozwala zapomnieć o obowiązkach.
Co do jednego zgodni są wszyscy eksperci: absolutnie wszystkie znaki zodiaku mogą nosić tanzanit i nikomu on nie zaszkodzi.
Największy tanzanit na świecie
Największy tanzanit, jaki kiedykolwiek został znaleziony, nosi nazwę „The Mawenzi”. Został on odkryty w 2005 roku i waży 16839 karatów (3,367 kg). Inny kamień tanzanitu o nazwie „Kilimandżaro” ważył w stanie surowym ok. 11000 karatów.
