Ręcznie wykonana afrykańska biżuteria znana jest z piękna i wysokiej jakości. Istnieje wiele rodzajów naszyjników, wisiorków, bransoletek, kolczyków i innych rodzajów biżuterii plemiennej wykonanej ręcznie i noszonej przez Afrykanów. Oprócz formy ozdabiającej ciało, te afrykańskie dzieła mają również spore… znaczenie kulturowe. Wśród kolorowych ozdób afrykańskich szczególną uwagę zwraca biżuteria plemienia Turkana. Zacznijmy jednak… od początku.
Początki biżuterii afrykańskiej
Afryka jest miejscem narodzin ludzkiej cywilizacji. To właśnie tam ludzie po raz pierwszy wytworzyli i nosili biżuterię. Perforowane muszle ślimaka wielkości grochu, używane jako koraliki sprzed 75 000 lat, zostały odkryte w jaskini o nazwie Blombos na wybrzeżu Afryki Południowej. W Kenii odkryto zaś koraliki wykonane z… perforowanych skorupek jaja strusiego. W miarę upływu czasu, afrykańscy rzemieślnicy ulepszyli swoje techniki tworzenia biżuterii, dzięki czemu dziś produkują jedną z najpiękniejszych biżuterii… na całym świecie! Przez całą historię Afrykanie używali materiałów organicznych, które były łatwo dostępne w ich regionie: kość słoniowa, rzeźbiony kamień, muszelki, zęby zwierzęce, sierść, skorupki jaj, drewno, bursztyn, szkło.
Biżuteria z koralików afrykańskich
Jeśli chodzi o biżuterię, Afryka jest najbardziej znana z właśnie z takiego typu ozdób. Koraliki produkowane w Afryce są często nazywane „koralikami handlowymi”, ponieważ przez wiele stuleci były używane w zamian za cenne towary (używane jako waluta). Najwcześniejsza znana odkryta biżuteria z koralików pochodzi z Libii, z około 10 000 lat p.n.e. Wiele plemion w Afryce tworzy wspaniałe koraliki, jednak w każdym z nich znaczenie jest kompletnie inne:
- biżuteria z koralików Zulu – jest tworzona w oparciu o wieloletnie tradycje, a jej forma przekazuje ważne informacje o osobie noszącej (np. konkretny naszyjnik może wskazywać, skąd pochodzi właściciel biżuterii lub do jakiej rodziny należy).
- biżuteria z koralików Masajów – jest tworzona w oparciu o surowe zasady plemienne, dotyczące kolorów i wzorów.
- biżuteria z koralików Pokot – kobiety z plemienia Pokot, które mieszkają w Kenii i Ugandzie, znane są z noszenia szerokich koralików z kołnierzykami, a także naszyjników.
- biżuteria z koralików Turkana – kobiety z plemienia Turkana, które mieszkają w okręgu Turkana w prowincji Rift Valley w Kenii noszą koraliki, które wskazują ich status społeczny. Właśnie na tym ostatnim plemieniu skupimy swoją uwagę!
Afrykańska biżuteria plemienia Turkana
Okręg Turkana położony jest w północnej Kenii, około 700 km od stolicy Nairobi. Jego mieszkańcy, popularnie zwani „Plemieniem Turkana”, żyją w jednym z najbardziej… niegościnnych miejsc na ziemi. Dlaczego? Otóż, dzienna temperatura wynosi tu około 45 stopni Celsjusza, a wokół są same czarne skały wulkanicznych. Plemię Turkana składa się głównie z koczowniczych pasterzy, a także rzemieślników przykładających ogromną wagę do wyrabiania ozdób z koralików.
Kobiety Turkana noszą koraliki o masie do 5 kg i nigdy ich nie zdejmują – z wyjątkiem żałoby lub w przypadku złego stanu zdrowia. Kobiety, które nie noszą koralików, są unikane przez mężczyzn z plemienia. Mężczyźni i kobiety noszą kolczyki wykonane z aluminium, które są wykonane wyłącznie przez mężczyzn. Biżuteria z koralików jest bardzo ceniona i uważana za symbol bogactwa. Typowy Turkana zrobi więc wszystko, aby kobiety w jego rodzinie były dobrze ozdobione… imponującą gamą koralików.
Czego nie wiesz o plemieniu Turkana?
Starsze kobiety Turkana noszą labretki, które zgodnie z tradycją przebijają dolne usta. Zamiast obrączek ślubnych kobiety noszą zaś na szyjach zwykłe, metalowe pierścienie. Aby zapobiec otarciom takich naszyjników na szyi, stosuje się tu łajno psów jako… środek do smarowania. Poza tym, kobiety Turkana wykorzystują tłuszcz zwierzęcy, aby chronić swoje ciała przed intensywnym upałem . Ze względu na jałowy charakter tego obszaru, woda jest luksusem i służy wyłącznie do picia. Dlatego lud Turkana czyści swoje ciała, pocierając skórę tłuszczem lub masłem. Kobiety idą dalej, ozdabiając swoje ciała farbą tłuszczową wykonaną z tłuszczu zwierzęcego i czerwonej ochry. Wszyscy Turkana mają swoje dolne siekacze usunięte już „za dzieciaka”. Mężczyźni noszą tu także wyszukane fryzury ozdobione strusimi piórami, aby wskazać na swój status – osoby starszej lub wojownika.
Poszczególne ozdoby Turkana i ich znaczenie
Turkana Tribal Beaded Necklace – ten rodzimy naszyjnik składa się z ponad 2000 koralików ułożonych w kilku warstwach, tworząc pętlę wokół szyi noszącego. Koraliki mogą mieć różne kolory, ale w większości przypadków ich barwy nie są mieszane w tym samym projekcie.
Turkana Clay Necklace – ten rodzaj starożytnych ozdób jest nadal popularny wśród kobiet w Kenii. Koraliki są wykonane z gliny pochodzącej z lokalnych źródeł, uformowane w sześcienne lub zaokrąglone elementy oraz wykończone bezbarwnym lakierem, aby uwydatnić naturalne kolory gliny. Gliniane koraliki są zawiązywane na sznurku i noszone jako naszyjnik.
Turkusowe bransoletki z koralików – zazwyczaj składają się z ponad 500 różnokolorowych koralików, na kształt kulistej warstwy. Stanowią wyłącznie formę ozdobną.
Biżuteria ze skorupki jaja strusiego – koraliki ze strusich skorupek jaj są najstarszymi znanymi koralikami wytworzonymi przez człowieka. To nadal popularna forma ozdoby wśród plemienia Turkana. Kobiety robią je poprzez rozdrabnianie twardej skorupy jaj za pomocą kamieni lub… zębów! Ciekawe i trudne zajęcie zarazem – zwłaszcza, kiedy nie posiada się… dolnych siekaczy.
